ΜΕ "ΒΛΕΜΜΑ" ΘΕΑΤΡΟΥ
ΥΠΕΡΑΝΩ ΑΝΤΙΤΙΘΕΜΕΝΩΝ "ΚΟΣΜΩΝ"
Aν κάποιος με ρωτούσε "Γιατί, Ιππικό Θέατρο;" θα είχα πολλούς λόγους να παραθέσω. Πραγματικά πολλούς...! Οι κύριοι εξ αυτών συνδέονται με την προσδοκία της, δια της υποκριτικής, εμφυσήσεως της ψυχολογίας του Πολεμιστή στους μαθητές-Εφιπποτοξότες μας προκειμένου να βελτιώσουν την μαχητικότητά τους. Υπάρχουν όμως και άλλοι λόγοι συνδεόμενοι με την προσωπική αγωνία μου για το θέατρο ως, πραγματικό, "σχολείο ζωής"!
Μελετώντας το σπουδαίο πόνημα* ενός αρχιτέκτονος, "σκάλωσα" επάνω σε μία αποστροφή του κεφαλαίου του που αναφέρεται στο θέατρο του 18ου αιώνος, όταν, μετά την γαλλική επανάσταση καταρρέουν οι μοναρχίες και εμφανίζεται στο προσκήνιο η δημοκρατία:
"Όταν όμως οι Γάλλοι και οι Αμερικανοί εδραίωσαν την Δημοκρατία, το ανθρώπινο πνεύμα βρήκε μια καινούργια διέξοδο, μια ελευθερία σχεδόν ξεχασμένη. Οι διανοούμενοι πίστεψαν πως μια καινούργια Αναγέννηση ανοιγόταν μπροστά τους και πως μαζί με την επιτυχία της επαναστάσεως στην μορφή του πολιτεύματος θα ακολουθούσε και η επιτυχία της επαναστάσεως της σκέψεως και του πνεύματος.
Το τι έγινε τελικά δεν αφορά την παρούσα μελέτη. Θα έλεγε όμως κανείς ότι, αφού το θέατρο έχη άμεση σχέση με την διανόηση και το πνεύμα, θα έπρεπε μαζί με την γέννηση της Δημοκρατίας, να γεννηθούν και οι μεγάλες κοινωνικές δημιουργίες, τα μεγάλα δραματικά αριστουργήματα, τα μνημειώδη κτίρια, που θα άφηναν έντονη την σφραγίδα τους για τους επόμενους αιώνες. Τίποτε όμως δεν συνέβη από αυτά, ή μάλλον συνέβη το αντίθετο' το θέατρο μπήκε σε μια περίοδο παρακμής..."
Και η συγκεκριμένη πηγή δεν αποτελεί ένα ακόμη βιβλίο μέσα στην ευρύτατη βιβλιογραφία περί θεάτρου, αλλά υπήρξε μία τεκμηριωμένη συμβολή που, αρχικώς και πριν εκδοθεί σε ογκώδη τόμο, τυπώθηκε σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων με αντικειμενικό σκοπό την έγκρισή της από την Ανωτάτη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσοβείου Πολυτεχνείου, η επιτυχής κρίση της οποίας συνέβαλε στην αναγνώριση του συγγραφέως της ως διδάκτορος!
Έτσι, δεν μπορούμε παρά να δεχθούμε την τοποθέτηση του επαίοντος για την "κατολίσθηση" του θεάτρου μετά την γαλλική επανάσταση ως μία υπέλιξη του ευρωπαϊκού πνεύματος η οποία συνεπαρέσυρε "προς τα κάτω" και το θέατρο!
Όμως, πολύ πιο κατηγορηματικός επ΄ αυτού υπήρξε και ο Sheldon Cheney** o oποίος αφόρισε:
"Το παλιό θέατρο πέθανε' το καινούργιο δεν γεννήθηκε ακόμα' η σκηνή έπεσε στα χέρια των εμπόρων και νεοπλούτων και όλα αυτά ξεκίνησαν απ΄ αυτήν την καταραμένη Γαλλική Επανάσταση".
Ζώντας σε μία κοινωνία αμαθείας και διαστρεβλώσεως της πραγματικότητος ως μεθοδευμένων "δικλείδων" ελέγχου μαζικών συμπεριφορών, όλα τούτα ίσως εκληφθούν ως ...πρωτάκουστα αλλά, μία και μόνη προσεκτική "ματιά" στην πανευρωπαϊκή "θεατρική σκηνή" θα μπορούσε να βεβαιώσει την μεγάλη αλήθεια που μας μεταφέρουν.
Σαν πόσοι, άραγε, σημερινοί "θεατράνθρωποι" θα μπορούσαν να απαντήσουν στο τι είναι η "περίακτος", η "κράδη", η "σκοπή", το 'κεραυνοσκοπείον" ή, η κίνηση ως μέσον εκφράσεως στις πρωτόγονες τελετουργικές εκδηλώσεις της αρχαίας Αιγύπτου στις οποίες, παραδόξως, κυριαρχούσε η ακινησία των λατρευομένων νεκρών;
Το Ιππικό Θέατρο, λοιπόν, για μένα πέραν των άλλων σκοπών του θεμελιώνεται επάνω στην διαρκή έρευνα και στην αναγκαιότητα της, κατά το μέτρο του εφικτού, αναστροφής εκ της υπελίξεως στην οποία καταδικάζεται από την ευρύτερη πνευματική και πολιτισμική αποδόμηση των δύο τελευταίων αιώνων!
Πολύ πριν αποτολμήσουμε την ίδρυση του Ιππικού Θεάτρου, εν μέσω πολλών και ποικίλων μελετών οι οποίες δια βίου με κρατούν αιχμάλωτο της πνευματικής γοητείας τους, και πέραν της θεατρικής Παιδείας μου ως επί σειράν ετών κριτικός Λυρικού θεάτρου, είχα την ευκαιρία να μελετήσω επισταμένως το προσωπικό Αρχείο του Δημήτρη Ροντήρη για το οποίο ο Γιάννης Κ. Μπαστιάς έγραψε:
"Κατά την διάρκεια της ζωής του ο Δ. Ροντήρης, διαθέτοντας ανεπτυγμένη αρχειακή συνείδηση, συνέλεξε ένα ογκωδέστατο υλικό εγγράφων, θεατρικών κριτικών, αποκομμάτων εφημερίδων και αλληλογραφίας με ηθοποιούς, σκηνοθέτες, θεατρικούς κριτικούς, συγγραφείς και ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών από την δεκαετία του '20 έως το θάνατό του το 1981. Στο αρχείο του διασώζονται επίσης και τα πολύτιμα τετράδια σκηνοθεσίας έργων που ανέβασε..."
Στο Αρχείο αυτό, πέραν των άλλων, είναι διάχυτη η βαθυστόχαστη και πολύ προσεκτική προσέγγιση του θεάτρου χωρίς συρμώδεις "εκπτώσεις", με "αυτομαστιγωτική" επιμονή στην δια μαθηματικής βασάνου των συμπερασμάτων του και προσήλωση στο μεγαλείο της "ευθείας γραμμής" η οποία, στην Τέχνη, "ιχνογραφείται" δια "γραφίδος" κλασικών Αξιών μη επιδεχόμενες επιλογών, δήθεν "ευρηματικών" και στην πραγματικότητα αταλάντων, "μοντερνιστικών ξαφνιασμάτων". Και αυτός υπήρξε ο, έστω και εκ του "εκείθεν κόσμου", ...Μέντωρ τούτου του Ιππικού Θεάτρου, Άνθρωπος τον οποίον τίμησαν δύο διαφορετικοί "κόσμοι" δια των δύο εντελώς αντιθέτων εκφραστών τους: Το III Reich δια του Καγκελαρίου Αδόλφου Χίτλερ ο οποίος στο Βερολίνο, στις 7 Ιουνίου 1940 τον παρασημοφόρησε με το τάγμα του "Γερμανικού Αετού" για την προσφορά του στην αρχαία Ελληνική Τραγωδία και τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής δια του Προέδρου τους Τζων Φιτζέραλντ Κέννεντυ ο οποίος του παρέθεσε επίσημο δείπνο στον Λευκό Οίκο το 1961!
Αυτόν τον "τιτάνα" της κορυφαίας σκηνοθετικής προσφοράς στην αρχαία Τραγωδία "ψηλάφιζα", προ χρόνων, στο σπίτι της ερίτιμης θυγατέρας του η οποία (πολύ πριν διαθέσει το Αρχείο του στον Δήμο Πειραιώς) με τίμησε με το προνόμιο της διευκολύνσεως της μελέτης του και της διατηρήσεως γραπτών αλλά και φωτογραφικών "σημειώσεων" που συνιστούν ακριβέστατη, διαχρονική, "πυξίδα" πορείας στην κατανόηση της υψηλής θεατρικής τέχνης.
Η διδασκαλία του Δημήτρη Ροντήρη «ελλιμενίζονταν»
στην προσωπική του ικανότητα και εμπειρία ως ηθοποιού και όχι ως τηρητή κανόνων
θεωρητικού δασκάλου και ο σκηνοθετικός κορεσμός του δεν σταματούσε στο να
υποδυθεί, πριν από τον ηθοποιό του, τον ρόλο, κάτι που είχε καθιερώσει παλιότερα
ο Αριστείδης Οικονόμου και ο Κωνσταντίνος Χρηστομάνος ο οποίος υπήρξε κι εκείνος
που εισήγαγε την έννοια του «σκηνοθέτη». Βασιζόμενος στις λεπτομερείς σημειώσεις του, ο Δημήτρης Ροντήρης επέμενε να
βεβαιωθεί ότι ο ηθοποιός του όχι μόνον είχε προσλάβει κάθε ερμηνευτική παράμετρο
όπως ο ίδιος την εννοούσε και την δίδασκε αλλά και διερευνούσε κάθε πιθανή ένσταση
του ηθοποιού του, διαλεγόμενος «μαιευτικώς» και διεξοδικώς μαζύ του. Τέλος, δεν
κουράζονταν να αναπαραστήσει τα ερμηνευτικά λάθη του ηθοποιού του «αντανακλώντας»
τα, δίκην κατόπτρου, στον διδασκόμενο, ώστε ο ίδιος να τα αντιληφθεί και να τα
διορθώσει, μια διαδικασία κοπιαστικότατη και εξοντωτική για τον ίδιο τον σκηνοθέτη
αλλά δικλείδα ασφαλείας για το ορθό τελικό αποτέλεσμα της διδασκαλίας του.
Δάσκαλος ευρυμαθέστατος με Παιδεία πέραν των "ανεγνωρισμένων διπλωμάτων" την οποία απέκτησε, συχνά, αυτοδιδασκόμενος με αφιερωματική προσήλωση στην Τέχνη, έφθασε μέχρι σημείου, αν και μη μουσικός, να παρεμβαίνει τόσο θετικά ακόμη και στην συμβολή του τιτάνιου Δημήτρη Μητρόπουλου, προσωπικού του φίλου και μουσικού συνεργάτη του σε πολλά σκηνοθετικά "ανεβάσματα", γενομένων αποδεκτών των παρατηρήσεών από τον κορυφαίο Δημήτρη Μητρόπουλο!
Σύμφωνα με τον Κώστα Γεωργουσόπουλο, ο Δημήτρης Ροντήρης υπήρξε «…ίσως, ο σημαντικότερος Έλληνας
παιδαγωγός με την έννοια ότι εισήγαγε την επιστημονική συγκρότηση των ηθοποιών,
δημιουργώντας στην Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου την υποδομή για την άσκηση
και σταθμό στην εκπαίδευση των ηθοποιών, με επιστημονικά κριτήρια»!
Και, βεβαίως, θεωρούσε εκ των ουκ άνευ, την άριστην εμπέδωση της γλώσσας ώστε να βιώνεται το νόημά της και να αποδίδονται τα εξ αυτού συναισθήματα αλλά και την ορθοφωνία για την διδασκαλία της οποίας αφιέρωνε ατελείωτες ώρες και πάντοτε επί τη βάσει γερμανογλώσσων βοηθημάτων προκειμένου να εξελίξει τον φθόγγο σε φράση, στο στόμα του κάθε μαθητή του.
Ποιο, όμως, υπήρξε το "δακτυλικό αποτύπωμα" της διδασκαλίας του Δημήτρη Ροντήρη, αυτό που της διασφάλισε την αθανασία της μοναδικότητος; Ο ίδιος, προσπαθώντας
να ερμηνεύσει την αρχαία τραγωδία, έγραψε κάποτε ότι η επιτομή της συνοψίζεται
σε τρία στοιχεία: Στην ανάδειξη του θρησκευτικού και τελετουργικού χαρακτήρα της,
την απόδοση του καθαρού και ουσιώδους συναισθήματος χ ω ρ ί ς υ π ε ρ β ο λ έ ς και, τέλος,
την ανάδειξη του λυρικού στοιχείου που οι τραγικοί ποιητές πήραν από ένα
θρησκευτικό τραγούδι, τον διθύραμβο, ανυψώνοντάς τον σε καλλιτεχνική διαδικασία
που απομόνωσε την τραγωδία από την καθημερινή πραγματικότητα, μία διαδικασία που
επιτρέπει στην ψυχή του θεατή να διατηρεί την ελευθερία του ακόμα και μέσα στη
θύελλα των έντονων παθών.
Μέτοχος της Γερμανικής Παιδείας και πιστός τηρητής της τευτονικής αφοσιώσεως στον σκοπό, όπως είχe άλλωστε διδαχθεί στην Αυστρία και στην Γερμανία από μεγάλους Δασκάλους, ο Δημήτρης Ροντήρης κατέκτησε το βάθρο του κορυφαίου αναγεννητή της αρχαίας Τραγωδίας εργαζόμενος σκληρότατα όπως κάθε θεράπων της Τέχνης πρέπει να εργάζεται. Και, τελικώς, αυτή η σκληρότατη ενασχόλησή του με το καλλιτεχνικό του αντικείμενο ήταν ό,τι τον ώθησε προς τα πάνω, ό,τι τον έκανε να αποφύγει το "ψεύτισμα", διακονώντας με συνέπεια το θέατρο!
Πολυξένη Ματέυ-Ρουσοπούλου
Ο μέγας αυτός σκηνοθέτης και θεατράνθρωπος τιμούσε ιδιαιτέρως τους νέους καλλιτέχνες και τους έδινε την δυνατότητα να αναδείξουν το έργο τους εφ΄ όσον, βεβαίως, το έκρινε ποιοτικό. Το ίδιο έκανε και με με μία νεαρή, τότε, χορογράφο της οποίας το ταλέντο διέκρινε κάτι για το οποίο δικαιώθηκε: ο λόγος για την Πολυξένη Ματέυ-Ρουσοπούλου η οποία, σε ηλικία 33 ετών, (το 1935) στο μεσουράνημα
του Γερμανικού Εθνικοσοσιαλισμού, γνωρίζεται με τον αγαπημένο μουσουργό του
Καγκελαρίου Αδόλφου Χίτλερ, Carl Orff, στη Σχολή Gunther του Μονάχου και αυτή η συνάντηση ήταν
καθοριστική για την, μετέπειτα, καλλιτεχνική πορεία της.
Το αποδεικτικό της εισδοχής της Πολυξένης Ματέυ-Ρουσοπούλου
στην Γερμανική Εθνικοσοσιαλιστική Ομοσπονδία Γυμναστικής και Αθλητισμού,
ο Κανονισμός της Ομοσπονδίας, η απόδειξη της συνδρομής της ως Μέλους κ
αι το υφασμάτινο επίρραμμα της Ομοσπονδίας με την Σβάστικα.
Ήδη όμως η ίδια έχοντας
εμπειρία από το σύστημα της μέχρι τότε μουσικής εκπαιδεύσεως, αναζητούσε έναν
άλλο τρόπο προσεγγίσεως και διδασκαλίας της μουσικής για τα παιδιά. Αυτές τις
αναζητήσεις της συζήτησε τότε με τον Carl Orff, τον συνθέτη των “Carmina Burana” που λάτρεψαν και ο Αδόλφος Χίτλερ και ο …Ανδρέας Παπανδρέου ο οποίος
τα χρησιμοποιούσε ως εισαγωγική μουσική στις κεντρικές πολιτικές συγκεντρώσεις
του.
Η παρουσίασή της Πολυξένης Ματέυ-Ρουσοπούλου
ως πιανίστα
στο Γερμανικό Ημερόλογιο των Μουσικών
Από τότε η Πολυξένη
Ματέυ-Ρουσοπούλου και ο Carl Orff συνδέθηκαν μεταξύ τους με μια βαθιά
φιλία και η Ελληνίδα χορογράφος και Δασκάλα κλασικού χορού εισάγει το σύστημα
του διακεκριμένου Γερμανού στη χώρα μας.
Μαθήτριες της Σχολής Ματέυ χορεύουν στην ταράτσα του
Γυμνασίου Πευκακίων, Αθήνα 1938.
Η Πολυξένη χορεύει τελευταία (πρώτη από
αριστερά).
Το 1938 ιδρύει στην
Αθήνα την, ομώνυμη, «Σχολή Ματέϋ».
Με τη σχολή
συνεργάζονται διάφορες προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών της εποχής:
Οι μουσικοί : Νίκος Σκαλκώτας, Αργύρης Κουνάδης, Κώστας Κυδωνιάτης. Οι ζωγράφοι
και ενδυματολόγοι: Χατζηκυριάκος Γκίκας, Γεώργιος Βακαλό, Αντώνης Φωκάς,
Γιάννης Μόραλης, Ευγένιος Σπαθάρης, Γιούλα Νικολοπούλου, Νανά Στεφανάκη, Μισέλ
Μπουσίου, Κωστής Νικάκης. Ο σκηνοθέτης: Κωστής Μιχαηλίδης. Και, βεβαίως και ο
κορυφαίος σκηνοθέτης Δημήτρης Ροντήρης!
Μάθημα στη Σχολή της Πολυξένης Ματέυ-Ρουσοπούλου
Με τον Δημήτρη Ροντήρη
η Πολυξένη Ματέυ-Ρουσοπούλου συνεργάστηκε στην χορογραφία του «Ιππολύτου», της παραστάσεως
της Κεντρικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου, το 1937. Εκείνη η μνημειώδης χορογραφία βασίζονταν σε μουσική του Δημήτρη Μητρόπουλου με πρωταγωνιστές το ζεύγος
Παξινού-Μινωτή το οποίο ανέδειξε ο Δημήτρης Ροντήρης και προς τον οποίο το εν λόγω
ζεύγος, κατόπιν, συμπεριφέρθηκε αχαρακτήριστα!
Η Πολυξένη Ματέυ
υπήρξε ένας πνευματικότατος άνθρωπος, σε πολλά θέματα και συνέχιζε μέχρι το 96ο
έτος της ηλικίας να συγγράφει με διαυγέστατο πνεύμα. Και, μετά την πρώτη αφή
της Ολυμπιακής φλόγας από την εξαδέλφη της Κούλα Πράτσικα, για τους Ολυμπιακούς
Αγώνες του Ναζιστικού Βερολίνου το 1936, έμεινε αξέχαστη η διάλεξή της στην αίθουσα
του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός» με θέμα «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες και η
Γυναίκα».
Και αυτή, έχει τιμηθεί με τον
Ομοσπονδιακό Σταυρό Α' τάξεως της Γερμανίας και τη διάκριση "Pro
merito" του Ιδρύματος «Οrff». Το 1961 κυκλοφόρησε τον δίσκο "Ελληνικά
δημοτικά τραγούδια για παιδιά".
Ο Δημήτρης Ροντήρης, ήδη
παρασημοφορημένος από τον Αδόλφο Χίτλερ, κυριάρχησε στη δεκαετία του ’60 Σ’ αυτά τα χρόνια της μεταπολεμικής ηγεμονίας
των αντιφασιστών όταν η Σοβιετική Ένωση χειραγωγούσε την παγκόσμια τέχνη με
κοτζαμπάσηδές» της τα τοπικά κομμουνιστικά κόμματα, ενώ η πορεία του Τσε Γκεβάρα
και ο «γαλλικός Μάης» προσέδιδαν το «πολιτικό χρώμα» της εποχής, ο Ροντήρης
επεσφράγισε την Τέχνη, καταφέρνοντας να εξαρθεί υπεράνω του ελέγχου που επέβαλαν οι τύραννοι, με παραστάσεις αρχαίας τραγωδίας σε αυστηρό κλασικό πλαίσιο,
χωρίς μοντερνιστικές εκτροπές θριαμβεύοντας παγκοσμίως με «Ηλέκτρα», «Μήδεια», «Ιππόλυτο»,
«Πέρσες» και «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» σε παραπάνω από εξήντα (!) χώρες!
Και, πράγματι, ένας Μέντωρ εξίσου αποδεκτός, ταυτοχρόνως, από τόσο αντιθετικούς "κόσμους", ένας Δάσκαλος που καταφέρνει να σταθεί ψηλότερα από την κοντόθωρη μικρότητα ιδεολογημάτων και "διαχωριστικών γραμμών", με το ασύλληπτα αμφιθεατρικό "βλέμμα" που διεισδύει σε ένα τόσο πολυσχιδές αντικείμενο όπως το θέατρο, θα μπορούσε να καθοδηγήσει ένα τόσο σύνθετο εγχείρημα, όσο το Ιππικό Θέατρο το οποίο, στην σημερινή Ελλάδα, κάνει τα πρώτα "βήματά" του!
Αριστοτέλης .Ηρ. Καλέντζης.
______
* Χρήστου Γ. Αθανασοπούλου: "Προβλήματα στις εξελίξεις του συγχρόνου θεάτρου", Αθήνα 1978, σελ. 107
** Sheldon Cheney: "The Theatre, 3000 years of drama, acting and stagecraft", 1963, σελ 380
