KOAN 公案

 KOAN

公案

     Το υπερβατικό Ζεν εδράζεται στον διαλογισμό και βασική προϋπόθεση του διαλογισμού είναι η εκκένωση του νου από περισπαστικές σκέψεις με την βοήθεια της «επινοήσεως» ενός διανοητικού εμποδίου το οποίο πρέπει να υπερπηδηθεί, χωρίς να προσφέρεται για κάτι τέτοιο. Κι αυτό το επινόημα ονομάζεται Κoan (Ιαπων.:公案).

     Το Koan είναι ο κόκκος άμμου που διεισδύει στο όστρακο κι επάνω του συσσωρεύονται πολλοί ακόμη κόκκοι ώστε να παραχθεί το μαργαριτάρι! Είναι το άσκαφτο θεμέλιο επάνω στο οποίο θα ανεγερθεί ο άυλος τοίχος του ζενικού, άχτιστου, οικοδομήματος. Το Koan είναι ένα «φορτίο» το οποίο το μεταφέρει συνεχώς ο διαλογιζόμενος, όπου κι αν πάει, όπου κι αν βρεθεί, διατηρώντας την κενότητα του νου του και, πληρώνοντάς την με τον εναρκτήριο κόκκο που θα επιτρέψει, με την επικάθηση επιπλέον κόκκων, την ολοκλήρωση του «μαργαριταριού»!

     Αποσκοπεί στην επίτευξη μιας πρώτης φωτίσεως (Kenshō 見性) πριν την κυρία και πλήρη φώτιση (Satori 悟) εκείνης της πρώιμης η οποία εκφράζει την ικανότητα να βλέπουμε εσωτερικώς την ιδιοσυστασία την δική μας ή κάποιου άλλου 

Linji Yixuan (臨濟義玄)

     Πρώτη, η Ιαπωνική Σχολή Rinzai (Ιαπων.:臨済宗) που αποτελεί "γραμμή" της Κινεζικής Σχολής Línjì (Κιν.: 臨濟宗) η οποία ιδρύθηκε κατά την περίοδο της Κινεζικής Δυναστείας Tang από τον Linji Yixuan (臨濟義玄), προσέφυγε στο επινόημα του Koan. Και, μια πρώτη καταγραφή Koan είναι η πρώιμη συλλογή του Hekiganroku (Κινεζ.:碧巖錄, "Γαλάζιος Βράχος") την οποία συνέταξε ο Yuanwu Keqin (Κινεζ.: 圓悟克勤, 1063-1135).

Yuanwu Keqin (圓悟克勤)

     Η πλέον φημισμένη, όμως, κινεζική συλλογή Koan είναι η "Άθυρη Θύρα" (Ιαπων.: Mumonkan, 無門関) που επιμελήθηκε ο Wumen Huikai (無門慧開, 1183-1260) και ο οποίος στην εισαγωγή της σημείωσε: «...Ήθελα να χρησιμοποιήσω τα Koan των Δασκάλων σαν μια πέτρα που κάποιος χρησιμοποιεί για να παραβιάσει μια θύρα κι όταν τα καταφέρνει, πετά μακριά την πέτρα...».

     Ποιά, όμως, είναι η μορφή ενός Koan; Πώς "σκιαγραφείται" και παίρνει υπόσταση στην σκέψη του διαλογιζομένου; Ας δούμε ένα παράδειγμα:

     «Πως ηχεί ένα ...παλαμάκι που το επιχειρούμε με το ένα, μόνο, χέρι;».

     Aυτό είναι ένα πραγματικό Koan παρμένο από την ζενική Παράδοση και εκφράζει μιαν άσκηση που τέθηκε σε έναν δωδεκάχρονο μαθητή, τον Τόγιο, από τον Δάσκαλό του τον Μοκουράι κι ο μικρός μαθητής κατέθεσε πολλές απαντήσεις τις οποίες ο Δάσκαλος απέρριπτε τη μια μετά την άλλη, ώσπου ο Τόγιο, απελπισμένος κατέληξε στον  ά η χ ο  ήχο, καταφέρνοντας να  «ακούσει» πως ηχεί το παλαμάκι με το ένα χέρι... Τότε, στην ακοή του νεαρού πήρε σάρκα και οστά η ίδια η σιωπή, το κενό απέκτησε υπόσταση και το τίποτε έγινε το παν, όπως ακριβώς και η απόλυτη κενότητα του Ζεν νοηματοδοτεί το κορεσμένο του όλου! Μέχρι τότε, πάντως, το Koan αποκλείει την περιπλάνηση του νου και θέτει τον λογισμό στο αυστηρό διαλογιστικό πλαίσιο βοηθώντας τον διαλογιζόμενο. 

     Tα Koan διαβαθμίζονται σε πέντε επίπεδα δυσκολίας και, κατά κανόνα εμφανίζονται ως περιτυλίγματα παραδοξολογίας ή και ανοησίας, αλλά η στοχαστική μελέτη τους, κυρίως στον καθιστικό διαλογισμό (Zazen Ιαπων.: 座禅) αναμοχλεύει ζωηρά την σκέψη κάνοντας τον διαλογιζόμενο να αναπτύξει έναν αντιληπτικόν αυθορμητισμό διεισδύοντας στο νόημά τους και αναδεικνύοντάς τα εξισωμένα με την ίδια την ζωή, όπως πολλοί Δάσκαλοι τα θεωρούν.