ATTIΛΑΣ Ο ΟΥΝΝΟΣ
Ο ανελέητος κατακτητής
[ΤΙΜΗ ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΑΡΧΟΥ]
Ο φοβερός και τρομερός στρατηλάτης που έβαλε σκοπό να
γκρεμίσει τη δόξα της Ρώμης και του Βυζαντίου έμεινε στην Ιστορία ως ένας από
τους εξέχοντες κακούς της.
Το χρονικό του αρχίζει εκεί στην αυγή του 5ου αιώνα μ.Χ.,
όταν η Ρώμη είναι ήδη στο χείλος της αβύσσου, πιο ευάλωτη από ποτέ στα μάτια
των παραδοσιακών εχθρών της. Οι βαρβαρικές φυλές καραδοκούν και τόσο οι
Βάνδαλοι όσο και οι Βησιγότθοι συγκεντρώνονται στα σύνορά της, με την τελική
μάχη να πλανάται στην ατμόσφαιρα.
Και τότε είναι που φτάνουν στα αφτιά των Συγκλητικών οι
ζοφερές φήμες για μια νέα δύναμη που έρχεται από την Ανατολή: πρόκειται για ένα
άγριο έθνος πολεμιστών που σκορπίζει τον τρόμο στο πέρασμά του.
Οι φοβεροί Ούννοι είναι τώρα πιο δυνατοί από ποτέ και έχουν
έναν νέο αρχηγό στο τιμόνι τους, τον Αττίλα. Οι μεν Ρωμαίοι τον θεωρούν
υπάνθρωπο και βάρβαρο, γιατί «δειπνούσε με τη σάρκα των θυμάτων του», οι δε
Βυζαντινοί τον βλέπουν ως τιμωρία σταλμένη από τον Θεό για τα κρίματά τους!
Στην πραγματικότητα βέβαια ο Αττίλας δεν ήταν τίποτα από
αυτά, ήταν απλώς ένας προικισμένος ηγέτης, διπλωμάτης και ικανότατος
πολέμαρχος, ο οποίος ένιωσε αρκετά δυνατός για να επιδοθεί στην παγκόσμια κατακτητική
του λαίλαπα, δημιουργώντας έτσι την Αυτοκρατορία των Ούννων, ένα θεόρατο
βασίλειο που εκτεινόταν από τον Ουράλη Ποταμό μέχρι τον Ρήνο και από τον
Δούναβη μέχρι και τη Βαλτική Θάλασσα.
Τόσο η Ανατολική (Βυζαντινή) όσο και η Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία
ένιωσαν καλά το πέρασμα της «Μάστιγας του Θεού», με τον μυστηριώδη καβαλάρη να
ενώνει τις νομαδικές φυλές της περιοχής και να κάνει άνω-κάτω την Ευρώπη, σε
μια πρωτοφανή κατακτητική μανία που θα φέρει από τους αγριότοπους της Σκυθίας
το απόλυτο σκοτάδι πάνω από τη λαμπερή Ρώμη…
Πρώτα χρόνια
Ο Αττίλας ο Ούννος γεννιέται πιθανότατα γύρω στο 406 μ.Χ.
στα εδάφη που καλύπτει σήμερα η Ουγγαρία, σε μια εποχή δηλαδή που ο νομαδικός
λαός των Ούννων της Κεντρικής Ασίας, μογγολικής καταγωγής, έχοντας ήδη
συντρίψει τις δυνάμεις των Βησιγότθων και των Οστρογότθων, ίδρυσε το βασίλειό
του στις εύφορες πεδιάδες του Δούναβη, στα βόρεια σύνορα της Ρωμαϊκής
Αυτοκρατορίας.
Ως γιοι του αδελφού του βασιλιά των Ούννων, τόσο ο Αττίλας
όσο και ο μεγαλύτερος αδερφός του Μπλέντα μεγαλώνουν με τιμές, απολαμβάνοντας
όσα πρόσφερε στη νομαδική φυλή η ήδη διαβόητη φήμη τους ως πολεμοχαρείς και
αιμοδιψείς: ο βασιλιάς τους είχε ήδη συνάψει συμφωνίες με το Βυζάντιο και τη
Ρώμη, αποσπώντας ετήσιο φόρο σε χρυσό για να μην επιτίθεται στις επαρχίες των
δύο μεγάλων δυνάμεων της ευρωπαϊκής ηπείρου.
Η πολιτική του εκφοβισμού απέδιδε για τους Ούννους, την ίδια
στιγμή που στο σύμφωνο ειρήνης που υπέγραψαν με τους Ρωμαίους οι πολεμιστές της
φυλής υπηρετούσαν στον ρωμαϊκό στρατό, μαχόμενοι πλάι στους λεγεωνάριους κατά
των άλλων βαρβαρικών φυλών.
Σε ηλικία 15 ετών, ο πρίγκιπας Αττίλας προσφέρθηκε ως όμηρος
στο αυτοκρατορικό δικαστήριο της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, προκειμένου να
εδραιωθεί η συνθήκη ειρήνης μεταξύ Ρωμαίων και Ούννων. Κατά τη διάρκεια της
συμβολικής ομηρίας του, έμαθε καλά τόσο τη διχαλωτή γλώσσα της Ρώμης όσο και
τις στρατιωτικές τεχνικές της, γινόμενος μάρτυρας από πρώτο χέρι του πλούτου
αλλά και της διαφθοράς των Ρωμαίων.
Στο πλαίσιο μάλιστα αυτής της συμφωνίας, ο Φλάβιος Αέτιος,
ένας Ρωμαίος που θα παίξει μεγάλο ρόλο στη ζωή του Αττίλα, στέλνεται ως όμηρος
ειρήνης στα εδάφη των Ούννων για την επισφράγιση του συμφώνου. Επιστρέφοντας ο
Αττίλας στη χώρα του έπειτα από 5 χρόνια συμβολικής σκλαβιάς, το 420 μ.Χ.,
γνωρίζεται με τον Ρωμαίο και οι δυο τους γίνονται αχώριστοι φίλοι, σε μια σχέση
που θα διέκοπτε τραγικά η μοίρα.
Ο Αττίλας βέβαια επιστρέφει στον λαό του παίρνοντας τον όρκο
ότι κάποτε θα γυρνούσε στην Ιταλία όχι ως όμηρος, αλλά ως κατακτητής...
Παίρνοντας τον έλεγχο της Ουννικής Αυτοκρατορίας
Πεθαίνοντας ο βασιλιάς της φυλής, τα δύο αδέλφια, Αττίλας
και Μπλέντα, ονομάζονται συγκυβερνήτες του βασιλείου. Το ημερολόγιο γράφει 434
μ.Χ. Τα δύο αδέλφια απόλαυσαν την ειρήνη και τις παχυλές εισφορές Βυζαντίου και
Ρώμης για τα επόμενα 7 χρόνια, όταν ξάφνου ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος Β'
αποφάσισε να απαλλαγεί από το δυσβάσταχτο χαράτσι που πλήρωνε το Βυζάντιο στους
Ούννους και έκοψε έτσι τις καραβιές με τον χρυσό που ανηφόριζαν τον Δούναβη.
Ο Αττίλας εξοντώνει τον αδερφό του Μπλέντα το 441 μ.Χ.,
ενορχηστρώνοντας ένα θανατηφόρο δυστύχημα στο κυνήγι, γινόμενος έτσι ο
αδιαφιλονίκητος βασιλιάς των Ούννων. Ήταν πια ανενόχλητος να εξαπολύσει την
επίθεσή του στους Βυζαντινούς, τιμωρώντας τους για την αθέτηση της συμφωνίας.
Αφού ένωσε τις φυλές των Ούννων με τα γερμανικά νομαδικά
φύλα της περιοχής κάτω από ένα λάβαρο και έναν βασιλιά, ήταν πια έτοιμος να
επιδοθεί στην επεκτατική του πολιτική...
Η επίθεση στο Βυζάντιο
Με τη φήμη για την πρωτοφανή του αγριότητα να
προπαγανδίζεται τεχνηέντως από τις γερμανικές φυλές, ο φόβος που σκορπούσε ο
Αττίλας προηγούνταν της άφιξής του! Κι έτσι όταν πέρασε τα βόρεια σύνορα της
Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ήταν ήδη αιμοδιψής και ανηλεής στα μάτια των
Βυζαντινών.
Ο Αττίλας εισβάλει στις βαλκανικές επαρχίες του Βυζαντίου το
441 μ.Χ. διασχίζοντας τον Δούναβη και φέρνοντας όλεθρο και καταστροφή από τη
Μαύρη Θάλασσα μέχρι και τη Μεσόγειο. Αφού εξαφάνισε από τον χάρτη πόλεις όπως η
Ναϊσσός (σημερινή Νις της Σερβίας) και η σημερινή Σόφια, βάδισε ανενόχλητος
σχεδόν προς την Κωνσταντινούπολη, έχοντας ήδη συντρίψει μεγάλο τμήμα του
βυζαντινού στρατού.
Σε μια σειρά από μάχες αποτελειώνει ό,τι έμεινε όρθιο από τα
βυζαντινά στρατεύματα, λεηλατώντας και καταστρέφοντας τα πάντα στο πέρασμά του.
Κι όταν στη χερσόνησο της Καλλίπολης οι Ούννοι κάμπτουν και το τελευταίο οχυρό
αντίστασης των Βυζαντινών, ο δρόμος προς την Κωνσταντινούπολη είναι πλέον
ορθάνοιχτος.
Το μόνο που κατάφερε να σταματήσει την οργή των ιππέων του
Αττίλα ήταν τα διπλά (χερσαία και θαλάσσια) τείχη της Βασιλεύουσας, τα οποία
είχε ήδη ανακατασκευάσει ο Θεοδόσιος για να αντιμετωπίσει τον Ούννο κατακτητή.
Ο Αττίλας συνειδητοποιεί ότι η κατάληψη της πόλης είναι σχεδόν αδύνατη, αφού ο
στρατός του αποτελείται κυρίως από έφιππους, την ίδια στιγμή που και ο
Θεοδόσιος δεν θέλει καταστάσεις πολιορκίας στην πρωτεύουσά του. Κι έτσι οι δύο
ηγέτες συνθηκολογούν, με τους Βυζαντινούς να καταβάλουν βαρύ αντίτιμο σε χρυσό
και να εκχωρούν πολλά προνόμια στους Ούννους, όπως την παραχώρηση της
αποκλειστικότητας στην εμπορική εκμετάλλευση των παραδουνάβιων περιοχών.
Ο Θεοδόσιος Β' προτίμησε την ακριβοπληρωμένη ειρήνη από την
ταπεινωτική ήττα, αν και από την κίνησή του αυτή είναι που θα ενδυναμωθεί ο
Αττίλας περισσότερο από κάθε άλλη φορά: οι εισφορές σε χρυσό τριπλασιάστηκαν,
επιτρέποντας στον Ούννο πολέμαρχο να εξαγοράζει συνειδήσεις αλλά και τη βοήθεια
των γειτονικών γερμανικών φυλών.
Το 447 μ.Χ., αφού συγκρότησε νέο στρατό και ενίσχυσε τα
σύνορά του, ο Θεοδόσιος Β' αρνήθηκε εκ νέου να καταβάλει τον ετήσιο φόρο στους
Ούννους. Ως απάντηση, ο Αττίλας περνά για άλλη μια φορά τον Δούναβη, τώρα όμως
με σαφείς εκδικητικές τάσεις: οι Βυζαντινοί πρέπει να πληρώσουν ακριβά την
προσβολή. Αφού διαλύει ολοσχερώς τον βυζαντινό στρατό για άλλη μια φορά,
κατευθύνεται νότια και λεηλατεί την Ελλάδα, ερημώνοντας τις πόλεις απ' όπου
πέρασε, πριν στραφεί τελικά και πάλι στην Κωνσταντινούπολη. Οι Ούννοι
στρατοπεδεύουν έξω από τις πύλες της Βασιλεύουσας και ο Θεοδόσιος συνθηκολογεί
άρον-άρον, με τους όρους του νέου συμφώνου ειρήνης να είναι πλέον εξοντωτικοί
για το Βυζάντιο και να αδειάζουν το αυτοκρατορικό θησαυροφυλάκιο!
Η οργή του Αττίλα του Ούννου
Ο νέος αυτοκράτορας του Βυζαντίου, Μαρκιανός, αρνήθηκε να
πληρώσει τον εξοντωτικό φόρο στον Αττίλα το 450 μ.Χ., όταν ανέλαβε τον θρόνο
της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, συστρατεύοντας τις δυνάμεις του με τον
αυτοκράτορα της Δύσης, Βαλεντινιανό Γ'. Ο Αττίλας δεν θα ασχοληθεί όμως με την
πρόκληση των Βυζαντινών, καθώς στο στόχαστρό του ήταν πλέον η Ρώμη!
Ο Ούννος βασιλιάς ήταν πια μέγεθος που δεν μπορούσε να
αγνοηθεί: η ασταμάτητη πολεμική μηχανή που σκάρωσε του είχε χαρίσει μια δική
του αυτοκρατορία, κατά μήκος των συνόρων τόσο της Ανατολικής όσο και της
Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας! Όλες οι βαρβαρικές φυλές τον είχαν αναγνωρίσει
βασιλιά τους και θα έδιναν και τη ζωή τους ακόμα για να τον υπερασπιστούν. Το
όνομά του έσπερνε τρόμο σε βασίλεια και αυτοκρατορίες και οι θρύλοι που τον
συνόδευαν επέτειναν τη φρίκη που προκαλούσε. Στη Ρώμη κυκλοφορούσε ήδη η φήμη
ότι ο Αττίλας είχε στην κατοχή του το σπαθί του Ρωμαίου θεού του πολέμου!
Με τις εισφορές των Βυζαντινών, ο Αττίλας είχε πια στον
έλεγχό του μισό εκατομμύριο άντρες όταν εισέβαλε στη Γαλατία το 451 μ.Χ.,
διασχίζοντας αυτή τη φορά τον Ρήνο Ποταμό. Σχεδόν ανενόχλητος, λεηλάτησε και
έκαψε τις μεγαλύτερες πόλεις της σημερινής Γαλλίας, αναγκάζοντας τους Ρωμαίους
σε λύσεις έκτακτης ανάγκης. Και σε μια περίεργη τροπή της μοίρας, αρχιστράτηγος
των ρωμαϊκών λεγεώνων του αυτοκράτορα Βαλεντινιανού δεν ήταν άλλος από τον
παιδικό φίλο του Αττίλα, τον Φλάβιο Αέτιο!
Ο Αέτιος, ξέροντας ότι δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει τη
«Μάστιγα του Θεού» -όπως τον είχαν ονομάσει οι Βυζαντινοί- μόνος, κατέληξε σε
συμμαχίες με βαρβαρικά φύλα, το μίσος των οποίων για τους Ούννους ήταν τέτοιο
που τα έκανε να ξεχάσουν τον προαιώνιο εχθρό τους, θεωρώντας τους Ρωμαίους το
μικρότερο από τα δύο κακά.
Η τελική μάχη των Ρωμαίων και των βάρβαρων συμμάχων τους
(Βησιγότθοι και Κέλτες κυρίως) με τους Ούννους του Αττίλα θα λάβει χώρα στην
πόλη Ορλεάνη το 451 μ.Χ., με τον πολέμαρχο να αιφνιδιάζεται από τις δυνάμεις
που κατάφερε να συγκεντρώσει ο Αέτιος και να χάνει τελικά. Ήταν το τέλος της
εκστρατείας του Αττίλα προς τα δυτικά...
Κατοπινά χρόνια και θάνατος
Ο «Flagellum Dei», η «Μάστιγα του Θεού» στα λατινικά, δεν
είχε πει ωστόσο την τελευταία του λέξη: παρά την εμφατική ήττα, η Αυτοκρατορία
των Ούννων ήταν ακόμα κραταιά και ο Αττίλας σε σύντομο χρονικό διάστημα είχε
αποκαταστήσει πλήρως τις στρατιωτικές απώλειές του. Κι έτσι το 452 μ.Χ.
επιτέθηκε στην Ιταλία, στην καρδιά της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας!
Αυτή τη φορά κατέβηκε από τις Άλπεις, εξαφανίζοντας
κυριολεκτικά από τον χάρτη τις πόλεις που ένιωσαν την οργή του. Δεν είναι
υπερβολή αυτό που αναφέρουν οι ιστορικοί της εποχής, ότι πολλές ιταλικές πόλεις
παρέμειναν ακατοίκητες ακόμα και μισό αιώνα μετά το φονικό πέρασμά του.
Η Ρώμη φαινόταν ανοχύρωτη και ο Αέτιος δεν μπορούσε να τον
ανακόψει για δεύτερη φορά, καθώς οι βάρβαροι σύμμαχοί του αρνήθηκαν να προστρέξουν
στην υπεράσπιση της Ιταλίας. Οι Ούννοι ισοπεδώνουν τη μία πόλη μετά την άλλη
και οδεύουν τάχιστα προς την Αιώνια Πόλη, η οποία μοιάζει αφύλακτη μπροστά στην
κατακτητική του μανία.
Ό,τι δεν κατάφερε όμως η στρατιωτική και πολιτική ηγεσία της
Ρώμης, το πέτυχε ο εκπρόσωπος του Θεού! Ο πάπας Λέων Α' ζητά ακρόαση από τον
Αττίλα, που είχε στρατοπεδεύσει έξω από τη Ρώμη, και φέρεται να τον πείθει να
εγκαταλείψει την εκστρατεία στην Ιταλία! Εδώ έπαιξε σαφώς ρόλο και η κούραση
των δυνάμεων του Αττίλα, τα σοβαρά προβλήματα ανεφοδιασμού των στρατευμάτων του
και οι αρρώστιες που τους θέριζαν, την ίδια στιγμή που ο βυζαντινός
αυτοκράτορας Μαρκιανός είχε ξαποστείλει τις ανασυνταγμένες δυνάμεις του στην
καρδιά της Ουννικής Αυτοκρατορίας, αν και οι ιστορικοί μνημονεύουν μόνο τις
διπλωματικές ικανότητες του ποντίφικα.
Όπως κι αν έχει το πράγμα, ο Αττίλας εξέπληξε τους πάντες
όταν μετά τη συνάντηση με τον πάπα απέσυρε τα στρατεύματα και επέστρεψε στην
πατρίδα του νικητής και γεμάτος πολύτιμα λάφυρα. Όχι ότι ξέχασε βέβαια την
περιπέτεια της Ιταλίας και σύντομα έβαλε σκοπό να εκστρατεύσει και πάλι κατά
της Ρώμης.
Τα σχέδιά του ματαιώθηκαν όμως, καθώς θα τον προλάβαινε ο
όχι και τόσο ένδοξος θάνατός του. Ο Αττίλας παντρεύτηκε άλλη μία σύζυγο την
επόμενη χρονιά, το 453 μ.Χ., την ώρα που οργάνωνε τη νέα εισβολή στη Ρωμαϊκή
Αυτοκρατορία, με το γαμήλιο γλέντι να αποδεικνύεται μοιραίο για τον ίδιο: ο
στρατηλάτης αποσύρεται μεθυσμένος στη νυφική παστάδα και την επόμενη μέρα
διαπιστώνεται ο θάνατός του από εσωτερική αιμορραγία στη μύτη. Ο Αττίλας πέθανε
έτσι από ασφυξία, αν και ο θρύλος τον θέλει να χάνεται από το βίαιο σεξ με τη
νέα του σύζυγο, κατά τη διάρκεια του οποίου έσπασε η μύτη του, μη δίνοντας τη
δέουσα προσοχή στο γεγονός.
Όπως κι αν είναι η αλήθεια, ο χαμός του πολέμαρχου
σηματοδότησε και το τέλος της Αυτοκρατορίας των Ούννων. Ο χρισμένος από τον
Αττίλα διάδοχός του επιδόθηκε σε οικογενειακές διαμάχες με τα αδέρφια του για
τον έλεγχο των τεράστιων εδαφών, με τη διαιρεμένη φαμίλια να μαστίζεται και από
τις εξεγέρσεις των κατακτημένων γερμανικών φύλων...
Όσο για τον τρομακτικό πατέρα τους, έμεινε στην Ιστορία όχι
μόνο για τις κατακτήσεις, τις λεηλασίες και τη στρατηγική του διάνοια, αλλά και
για την ατάκα που συνόψισε τη ζοφερή ηγεμονία του: «Από όπου έχω περάσει, το
χορτάρι δεν θα ξαναφυτρώσει»...
