Η ΣΚΗΝIKH ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ KAI ΧΡΗΣH
ΤΩΝ ΑΓΧΕΜΑΧΩΝ OΠΛΩΝ
ΟΡΙΣΜΟΣ
Ίσως φανεί ασυνήθιστος ο όρος «σκηνική χρήση αγχεμάχων» στον αναγνώστη ο οποίος δεν είναι εξοικειωμένος με την
ακριβολογία του παρόντος Ιστολογίου, όρος ο οποίος προσδιορίζει την, επί σκηνής
(οn stage) ή επί οθόνης (οn camera/screen) διδασκαλία και χρήση αγχεμάχων («λευκών») όπλων. Δυστυχώς η, εν
πολλοίς εσφαλμένη καθιέρωση, αντ’ αυτού, του όρου «σκηνική σπαθασκία» ή «σκηνική ξιφομαχία» («theatrical fencing» ή και «stage combat»), αναγόμενη στην αδυναμία διακρίσεως των αγχεμάχων από μη ειδικούς "θεατρανθρώπους" πασών των "ειδικοτήτων" και όχι Οπλοδιδασκάλους, έχει καταφέρει μία σύγχυση με αποτέλεσμα, στον τομέα αυτό, να παρατηρούμε ανιαρά εξαμβλώμτα ανιαρών αυτοσχεδιασμών με αναπηδήσεις, πιρουέτες, συμμετρικούς σχηματισμούς ..."καρουσέλ" και άλλα φαιδρά τα οποία προκαλούν γέλιο σε μια σκηνή της οποίας η δραματική σοβαρότητα είναι επιβεβλημένη! Και αυτό οφείλεται στην αναίδεια της "διδασκαλίας" της χρήσεως όπλου από ασχέτους οι οποίοι ούτε το μελέτησαν, ούτε το κατέκτησαν σε πεδίο έστω και συστηματικής διδασκαλίας, αλλά το "φαντάστηκαν" και το εξέλαβαν ως επίκεντρο χορογραφίας και όχι συμπλοκής.
Επί σκηνής ή οθόνης μπορεί να παρουσιασθούν σκηνές με ξίφη,
σπάθες, σπαθομάχαιρες, μάχαιρες, κοπίδες, στιλέτα κλπ, κάθε ένα από τα οποία
απαιτεί τον επακριβή προσδιορισμό του και προς αποφυγή υιοθετήσεως συνθέτου
λεξιλογίου η καθιέρωση του γενικού αλλά προσδιοριστικού όρου «σκηνική χρήση αγχεμάχων» αποδίδει πλήρως το αντικείμενο.
IΣΤΟΡΙΑ
Η,
υπό αισθητικούς και ηθικούς όρους, προσομοίωση της βίας στο θέατρο ανάγεται στην Αρχαιότητα, με τον
Αριστοτέλη να αναφέρει ότι «η σύγκρουση είναι η ουσία της κωμωδίας».
Το μεσαιωνικό «τουρνουά» και η υπαιχμία
(κονταρομαχία) είναι ένα κλασικό παράδειγμα σκηνικής τελετουργίας μάχης. Η υπαιχμία,
από την εποχή του Maximilian I, εξελίχθηκε σε ένα θεαματικό άθλημα με τεράστιο
κόστος αλλά και υψηλότατο κύρος που συνεπάγεται για κάθε εμπλεκόμενο ο οποίος
προστατεύονταν από κάθε ενδεχόμενο τραυματισμού με έναν άκρως εξειδικευμένο
εξοπλισμό.
Στον ύστερο Μεσαίωνα, οργανώθηκαν πολλές
σχολές διδασκαλίας της χρήσεως αγχεμάχων στην Ευρώπη όπου δόθηκε μεγάλη έμφαση
στη "γεωμετρία" των ασκήσεων.
Η ιστορία της κυρίως Ευρωπαϊκής σκηνικής
χρήσεως αγχεμάχων έχει τις ρίζες της στο μεσαιωνικό θέατρο, και γίνεται έντονη
στο Ελισαβετιανό δράμα.
Η σκηνική χρήση αγχεμάχων εμφανίζεται
δυναμικά στον κινηματογράφο κατά την δεκαετία του 1920, με τις ταινίες του Douglas Fairbanks.
Κλασικές ταινίες με σκηνική χρήση αγχεμάχων
Βιβλία αναφερόμενα στη σκηνική διδασκαλία και χρήση αγχεμάχων
Κατά την περίοδο αυτή παράγονται αρκετές ταινίες με υπερτονισμό της χρήσεως αγχεμάχων και οι περισσότερες από αυτές κρίνονται ως ευτελείς μετριότητες τις οποίες παραβλέπει ο χρόνος, ενώ άλλες χαρακτηρίζονται ως "κλασικές" και "επιβιώνουν".
Στον Ιαπωνικό, μεταπολεμικό, κινηματογράφο
«Chanbara» (チャンバラ?) που σημαίνει «ταινίες με σπαθομαχία» όπου σημαντικοί σκηνοθέτες, όπως
ο Akira Kurosawa, αναφέρονται κυρίως στην
περίοδο Tokugawa (1603–1868) προκειμένου να περιγράψουν μια εποχή μεγάλων και
σημαντικών μετασχηματισμών της Ιαπωνικής κοινωνίας.
ΠΡΑΚΤΙΚΗ
H σκηνική χρήση αγχεμάχων, ως πρώτο στόχο της έχει την πλήρη αποφυγή κακώσεων επί των
εμπλεκομένων αλλά και επί των κοντινών θεατών στη περίπτωση μιας θεατρικής
σκηνής. Είναι προφανές ότι αυτή η χρήση αγχεμάχων είναι συμπληρωματική ενός
ευρύτερου θεάματος το οποίο κάθε άλλο παρά έχει ως σκοπό την σκηνική
αναπαράσταση μιας αληθινής συμπλοκής, αλλά την παραστατική και μόνον απόδοσή της.
Έτσι, το τελικό αποτέλεσμα μιας σκηνικής χρήσεως αγχεμάχων θα πρέπει να
καταλήγει στην πειθώ του θεατή για την συμπλοκή αλλά με μία αναπαράσταση απολύτως
ασφαλή για τους μετέχοντες ή τους εγγύς ευρισκόμενους.
Βάσει των παραπάνω, η σκηνική χρήση αγχεμάχων, οιαδήποτε και εάν εξ' αυτών περιλαμβάνονται, υπηρετεί το «φαίνεσθαι»
και όχι το «εστί» αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ένα τέτοιο αποτέλεσμα μπορεί να επιτευχθεί
χωρίς την τήρηση των αρχών και συνθηκών της πραγματικής Οπλασκίας και Οπλομαχίας που αντιστοιχεί στα αγχέμαχα όπλα τα οποία θα χρησιμοποιηθούν.
Η επί σκηνής ή οθόνης χρήση αγχεμάχων ως
συμπληρωματική του όλου επιδιωκομένου θεάματος που απορρέει από το εκάστοτε
σενάριο και με κέντρο βάρους το εικαστικό αποτέλεσμα, είναι δεδομένο ότι θα
σκηνογραφηθεί και θα χορογραφηθεί επί προεπιλεγμένου πεδίου το οποίο θα
αναδείξει το σκηνικό στιγμιότυπο.
Αν μία πραγματική συμπλοκή δι' αγχεμάχων όπλων
μπορεί να λάβει χώραν οπουδήποτε, η σκηνική χρήση αγχεμάχων προϋποθέτει πεδίο
το οποίο θα την αναδείξει εικονοπλαστικά, θα προκαλέσει την εστίαση της προσοχής και, ίσως, θα διεκτραγωδήσει (η,
αναλόγως, θα διακωμωδήσει) “παρά φύσιν” την εμπλοκή ώστε να διογκωθεί και η
αγωνία αλλά και ο, εν τέλει, θαυμασμός του θεατή.
Τούτο σημαίνει ότι, κατ΄ αρχήν, στην επί
σκηνής ή οθόνης χρήση αγχεμάχων δεν ενδιαφέρει η, τυχόν, σπατάλη χρόνου η οποία σε μία
πραγματική συμπλοκή επιφέρει την κόπωση των εμπλεκομένων με τις ευνόητες
συνέπειες. Σε αυτό το είδος της εικονικής συμπλοκής ο χρόνος όχι μόνον είναι
αδιάφορος (πλην, βεβαίως, της απευκταίας κοπώσεως του ...θεατή) αλλά και η εν
μέτρω «φλυαρία δράσεως» ανεκτή έως και επιδιωκτέα. Σε μια τέτοια περίπτωση η
σκηνική χορογραφία δομείται επί μ α κ ρ ώ ν κινήσεων των εμπλεκομένων με έντονο τον
παρονομαστή του απρόβλεπτου, του αιφνιδιαστικού, αλλά και της πειστικής
καταλήξεως, ώστε να διατηρηθεί αμείωτο το ενδιαφέρον, έως και αγωνία, του
θεατή με μία «ρητορική» teatrale. Κάτι
τέτοιο, όμως, ηχεί ως …βλασφημία στους γνώστες των μυστικών της Σπαθασκίας και
της τακτικής του μύστη-Διδασκάλου της, Ούγγρου Joseph Keresztessy ο οποίος, στη
σχολή του που οργάνωσε το 1851, δίδαξε τμητικούς σπαθισμούς με διακριτικές έως
και "φειδωλές" κυκλικές κινήσεις του καρπού αποθαρρύνοντας κινήσεις του πήχεως και του βραχίονος, αλλά επί σκηνής ή οθόνης κάτι τέτοιο
δεν θα παρείχε ένα εντυπωσιακώς θεαθήναι.
Joseph Keresztessy
Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό ότι η σκηνική χρήση αγχεμάχων δεν προϋποθέτει, κατ' ανάγκη, την πιστή τήρηση των παραδεδεγμένων κανόνων Οπλομαχίας. Και αυτό αποτελεί παραδοχή ενός από τους πλέον αναγνωρισμένους Δασκάλους Οπλομαχητικής αλλά και σκηνικής χρήσεως αγχεμάχων, του Αμερικανού Nick Evangelista ("Τhe Art and Science of Fencing", Master Press, 1996, σ. 278 και 286 ).
Νick Evangelista
O ίδιος ο Nick Evangelista στο, προαναφερόμενο, βιβλίο του (σ. 286) μας μεταφέρει τις παρατηρήσεις ενός άλλου μεγάλου Δασκάλου της σκηνικής χρήσεως αγχεμάχων, του Fred Cavens ο οποίος δίδαξε στα γυρίσματα των δύο επικών ταινιών "Robin Hood" (1938) και "Τhe Mark of Zorro" (1940): «Στην οθόνη, για λόγους καλής φωτογραφίας αλλά και "πέψεως" της εικόνας από τον θεατή οι σκηνές οπλομαχίας θα πρέπει να χαρακτηρίζονται από έμφαση. Όλες οι κινήσεις, αντί να είναι όσον το δυνατόν συνεπτυγμένες όπως θα έπρεπε σε πραγματικές οπλομαχητικές εμπλοκές θα πρέπει να επιμηκύνονται όσο το δυνατόν περισσότερο.»
Ο Fred Cavens διδάσκει τον Johnston Mc Culley
στα γυρίσματα της ταινίας
"The Mark of Zorro"
Εν συμπεράσματι, η διδασκαλία της σκηνικής χρήσεως αγχεμάχων αποτελεί κατ' ελάχιστον λόγο αρμοδιότητα Οπλοδιδασκάλου και, κατά μείζονα λόγο, αρμοδιότητα Σκηνοθέτη, εναπόκειται δε στην εκάστοτε περίπτωση της κάθε παραγωγής εάν προκρίνεται ο Οπλοδιδάσκαλος ή ο Σκηνοθέτης.
ΣΤΗ ΣΧΟΛΗ ΤΩΝ "ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΕΝΤΑΥΡΩΝ"
Στη Σχολή των "ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΕΝΤΑΥΡΩΝ" διδάσκεται η Έφιππη Σπαθασκία αλλά και η στατική Σπαθασκία όχι υπό την "σκηνική" εκδοχή αλλά υπό την καθαρά μαχητική διάσταση.
Είναι φυσικό για μία Σχολή Εφίππων Πολεμικών Τεχνών, όπως είναι η Σχολή των "ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΕΝΤΑΥΡΩΝ" και η Σπαθασκία να προσεγγίζεται όχι "σκηνικά" αλλά μαχητικά, με τον σκοπό να προετοιμάσει πολεμιστές και όχι ηθοποιούς. Παρά ταύτα, η "πύλη" της υποκριτικής διδασκαλίας, θεωρείται ότι υποβοηθά το προσδοκώμενο αποτέλεσμα "υποψιάζοντας" βαθύτερα τον εκπαιδευόμενο περί του, τελικώς, ζητουμένου.
Παρά ταύτα, ακολουθώντας ευφυείς εκπαιδευτικές "ατραπούς", στη δική μας Σχολή η διδασκαλία της Σπαθασκίας, κατά ένα μέρος, εδράζεται και σε σκηνικές εκδοχές κυρίως για να καταδειχθούν στους μαθητές μας, με ακόμη μεγαλύτερη διδακτική έμφαση, οι πολυδιάστατες προεκτάσεις της χρήσεως των αγχεμάχων και των, εξ' αυτής, αποτελεσμάτων.
Το ερευνητικό αλλά, πάντοτε, παρασκηνιακό έργο του εκπαιδευτικού επιτελείου της Σχολής μας έχει καταλήξει σε ουσιαστικά συμπεράσματα επί της Τέχνης κι Επιστήμης της Σπαθασκίας, είτε έφιππης, είτε στατικής, ακολουθώντας έναν συστηματικό δωδεκαετή πειραματισμό επί πολλών μαθητών αλλά και Ίππων.
Έχοντας ήδη καταλήξει στην σχεδίαση της Σπάθης των "ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΕΝΤΑΥΡΩΝ" και εφαρμόζοντας απαρεγκλίτως την εβδομαδιαία ομαδική διδασκαλία στατικής Σπαθασκίας έχουμε ήδη φθάσει σε ένα υψηλό σημείο οπλομαχητικής επαρκείας ώστε να δικαιούμεθα γνώμης επί ενός τόσο ζωτικού μαχητικού κεφαλαίου όπως και η σκηνική χρήση αγχεμάχων, θεωρώντας την ως ζωτικότατο "αντέρεισμα" της καθόλου Οπλομαχητικής.
H μετάδοση της γνώσεως μιας πολεμικής τέχνης προϋποθέτει εντρύφηση στο παρελθόν της, "αποκωδικοποίηση" των πτυχών της και μεταφορά της πλήρους ιδιοσυστασίας της στον εκπαιδευόμενο προς τον οποίον η έμπνευση ασφαλείας καθ΄ όλη την διαδικασία είναι ο ακρογωνιαίος λίθος του εκπαιδευτικού εγχειρήματος.
