HAKKAPELIITTA
OI "ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ" ΤΟΥ ΒΟΡΡΑ
Οι Hakkapeliitta
ήταν επίλεκτοι Φινλανδοί ελαφροί Ιππείς που υπηρέτησαν κυρίως στον σουηδικό
στρατό κατά τον Τριακονταετή Πόλεμο (1618–1648). Αποτελούν ένα από τα πιο
αναγνωρίσιμα και αποτελεσματικά σώματα ιππικού της πρώιμης νεώτερης Ευρώπης και το όλο "περίγραμμά" τους τεκμηριώνει έμπνευση από τους Έλληνες Στρατιώτες της Δύσεως οι οποίοι και προσδιόρισαν το επιχειρησιακό "προφίλ" του σώματος των ελαφρών Ευρωπαίων Ιππέων.
Η ονομασία Hakkapeliitta προέρχεται από το φινλανδικό πολεμικό επιφώνημα «Hakkaa päälle!» το οποίο σημαίνει "Ορμάτε καταπάνω τους και χτυπάτε τους", ένα παράγγελμα που διασυνδέεται περισσότερο με έναν άτακτο σχηματισμό παρά με έναν τακτικό του οποίου τα παραγγέλματα αποφεύγουν περιφράσεις!
Οι περισσότεροι Hakkapeliitta ήσαν Φινλανδοί αγροτικής καταγωγής, προερχόμενοι από περιοχές που τότε ανήκαν στο Σουηδικό Βασίλειο όταν η Φινλανδία δεν ήταν ανεξάρτητο κράτος.
Οι Hakkapeliitta διακρίθηκαν ιδιαίτερα υπό τη διοίκηση του Γουσταύου Β΄ Αδόλφου της Σουηδίας ο οποίος ανεμόρφωσε ριζικώς τον στρατό του, εισάγοντας:
- ευέλικτες μονάδες,
- ταχεία κίνηση,
- συνδυασμό πυρός και κρούσεως,
Oι κύριες αποστολές των Hakkapeliitta ήσαν
- αιφνιδιαστικές έφοδοι,
- διάσπαση εχθρικών γραμμών,
- καταδίωξη υποχωρούντων,
- επιθέσεις στα πλευρά ή στα μετόπισθεν
- την ταχύτητα,
- την αποφασιστικότητα και
- την ακραία επιθετικότητα.
Όλα τα παραπάνω, όπως καταλαβαίνει ο μελετητής, ήσαν αυτά ακριβώς που χαρεκτήριζαν και τις τακτικές των Ελλήνων Στρατιωτών της Δύσεως, όπως μας τις περιγράφει ο αείμνηστος Κωνσταντίνος Σάθας.
Ο Οπλισμός και εξοπλισμός των
- Σπάθη ή σπαθί (broadsword)
- Πιστόλια πυρόλιθου ή τροχού (συνήθως δύο)
- Ενίοτε λόγχη, αλλά όχι πάντα
ενώ η πολύ περιορισμένη, έως ανύπαρκτη, θωράκισή τους το πολύ να περιλαμβάνει ένα κράνος Morion και αυτό σε ορισμένες μονάδες, επιμένοντας στην έμφαση της ευκινησίας και όχι της προστασίας κάτι που παραπέμπει σε καταδρομικές τακτικές, ακριβώς όπως και στην περίπτωση των Ελλήνων Στρατιωτών της Δύσεως.
Σε αντίθεση με τους σχηματισμούς βαρέων θωρακοφόρων, οι Hakkapeliitta δεν στηρίζονταν σε σχηματισμούς πυρός, κάτι καθιερωμένο σε Ίλες τακτικού Ιππικού αλλά σε ευέλικτους επιτιθέμενους που "χτυπούσαν" κι εξαφανίζονταν, όπως και οι Έλληνες Στρατιώτες της Δύσεως.
Η τακτική ιδιαιτερότητά τους ήταν ότι:
- δεν χασομερούσαν με άσκοπες ανταλλαγές πυρών,
- έσπαγαν τον σχηματισμό του αντιπάλου κεραυνοβόλως και,
- πολεμούσαν σώμα με σώμα με υψηλή ψυχική
αντοχή
και αυτά τους
έκαναν ιδιαιτέρως αποτελεσματικούς απέναντι:
- στο Αυτοκρατορικό Ιππικό των Αψβούργων και
- σε μισθοφορικά σώματα χαμηλότερης συνοχής.
Οι σύγχρονοι
αντίπαλοί τους περιγράφουν τους
Η φήμη τους λειτούργησε ως ψυχολογικό όπλο, κάτι πολύ σημαντικό στον πόλεμο του 17ου αιώνα. Οι Hakkapeliitta έχουν ενσωματωθεί στη φινλανδική εθνική μνήμη ως πρότυπο πολεμικής αρετής και το όνομά τους κυριαρχεί έως σήμερα σε στρατιωτικές αναφορές, σε πολιτιστικά σύμβολα, ακόμη και σε εμπορικά προϊόντα (π.χ. ελαστικά Nokian “Hakkapeliitta”).
Οι
Hakkapeliitta δεν αναφέρονται σε κανένα κλασικό φινλανδικό έπος, και ειδικά όχι στο Kalevala
- στην προχριστιανική, μυθολογική και σαμανική
ποίηση,
- σε ήρωες όπως ο Väinämöinen, ο Ilmarinen,
ο Lemminkäinen,
- σε έναν κόσμο προ-κρατικό, χωρίς
οργανωμένους στρατούς πρώιμης νεωτερικότητας.
ενώ οι Hakkapeliitta:
- είναι φαινόμενο 17ου αιώνος,
- ανήκουν σε κρατικό στρατό (Σουηδικό
Βασίλειο),
- πολεμούν με πυροβόλα και ιππικό τακτικής
γραμμής.
Οι Hakkapeliitta εμφανίζονται σε λαϊκά πολεμικά τραγούδια του 17ου αιώνος, ήτοι,
- σε φινλανδικά στρατιωτικά τραγούδια και
μπαλάντες της εποχής του Τριακονταετούς Πολέμου,
- συχνά ανώνυμα, προφορικά, χωρίς ενιαίο
«έπος».
και ακολουθεί ένα παράδειγμα
μοτίβου (όχι ενιαίο έργο):
- η πολεμική κραυγή «Hakkaa päälle!»,
- εξύμνηση της ταχύτητας και της βιαιότητας
της εφόδου,
- όχι μυθολογική, αλλά ρεαλιστική πολεμική
αφήγηση.
Δεν πρόκειται
για έπος με αρχή–μέση–τέλος, αλλά για σκόρπια ηρωικά τραγούδια στρατιωτών.
Επίσης, σε μία μεταγενέστερη "γραφή" φινλανδικού εθνικού ρομαντισμού του 19ου αιώνος:
- οι Hakkapeliitta επανερμηνεύονται ως
“κληρονόμοι” της αρχαίας πολεμικής αρετής,
- συνδέονται αναδρομικώς και ιδεολογικώς με
το ηρωικό παρελθόν του Kalevala.
και αυτή η διασύνδεση
είναι:
- λογοτεχνική και ιδεολογική, όχι ιστορική και
- προϊόν του 19ου αιώνος, όχι της εποχής τους.
- πολεμικών χρονικών,
- λαϊκών τραγουδιών
στρατοπέδου,
- προφορικής στρατιωτικής
μνήμης.
Πάντως, εμείς θα τους
τοποθετούσαμε πιο κοντά:
- στα γερμανικά Landsknechtlieder,
- ή στα σουηδικά πολεμικά τραγούδια της εποχής
του Γουσταύου Αδόλφου, παρά σε αρχαία επική παράδοση.
Εν συνάψει, η σωστή προσέγγιση δεν είναι «οι Hakkapeliitta ως ήρωες του Kalevala» αλλά «οι Hakkapeliitta ως άνθρωποι ενός νέου, βίαιου κόσμου που δεν έχει πια έπος παρά μόνον πόλεμο» και αυτό τους καθιστά δραματουργικώς πολύ ισχυρότερους.
Αξίζει να θυμηθούμε ότι σε κάποια αυθεντικά μοτίβα 17ου αιώνα (καταγραφή μεταγενέστερη) οι Φινλανδοί στρατιώτες του σουηδικού στρατού τραγουδούσαν σε runo-meter (τροχαϊκό τετράμετρο, όπως στο Kalevala), αλλά με ρεαλιστικό, μη μυθολογικό περιεχόμενο την πολεμική κραυγή
με κύριο χαρακτηριστικό:
- την απόλυτη απουσία εξιδανικεύσεως,
- την άμεση προτροπή στη βία,
- την συμβατότητα με τη νοοτροπία του ατάκτου ελαφρού Ιππικού.
Ακόμη ένα μοτίβο ακολουθεί, με λόγο ρεαλιστικό ενώπιον του επαπειλούμενου θανάτου, έναν λόγο ο οποίος κάθε άλλο παρά πεσιμιστικός είναι, εκφράζοντας την αλήθεια του πολέμου και μόνον:
Eνθουσιώδες το, εν συνεχεία, μοτίβο στο οποίο γίνεται ρητή μνεία του όρου «Hakkapeliitat» και προέρχεται από προφορική παράδοση καταγεγραμμένη τον 19ο αιώνα αλλά αποδιδόμενη στον Τριακονταετή Πόλεμο, με έμφαση στην ισχύ της κινήσεως:
Τέλος, αξίζει να χαρούμε μια παραδοσιακήν εκδοχή εμβατηρίου που εκτιμάται ως πολύ παλιό "σταθεροποιούμενο" τον 19ο αιώνα, αλλά με καταγωγή από πολύ παλιότερα στρατιωτικά εμβατήρια (Hakkapeliittain marssi)
Θα ήταν πολύ φυσικό να αναρωτηθεί κάθε ερευνητής του αντικειμένου εάν οι Hakkapeliitta επηρέασαν τον "πατριάρχη" της φινλανδικής στρατηγικής Carl Gustaf Emil Mannerheim και εάν ο Φινλανδός Στρατάρχης κάπου τους αναφέρει. Η απάντηση είναι όχι, άλλωστε ο Carl Gustaf Mannerheim δεν έχει αφήσει γνωστά γραπτά (ημερολόγια, απομνημονεύματα, στρατιωτικά δοκίμια) αλλά, ακριβώς, αυτό το "όχι" μετατρέπεται σε μία ηχηρότατη κατάφαση του βιωματικού, περί Πολέμου, δόγματος των Φινλανδών. Και η ηχηρότατη κατάφαση προκύπτει από την έμπρακτη στάση του Carl Gustaf Mannerheim απέναντί τους διότι:
- γνώριζε άριστα την
ιστορία των Hakkapeliitta,
- τους αντιμετώπιζε ως μέρος της φινλανδικής στρατιωτικής κληρονομιάς,
- αλλά δεν τους εξέλαβε ως τακτικό "εγχειρίδιο",
ενώ στον λόγο του (δημόσιο και ιδιωτικό):
- οι Hakkapeliitta εμφανίζονται έμμεσα, ως παράδειγμα:
- πειθαρχίας,
- αντοχής,
- επιθετικής αποφασιστικότητος μικρών δυνάμεων.
Επηρέασαν, οι Hakkapeliitta τις τακτικές του Carl Gustaf Emil Mannerheim στον Χειμερινό Πόλεμο; Όχι άμεσα, αλλά υπάρχει νοητική συγγένεια και καμία μίμηση. Οι τακτικές του Carl Gustaf Mannerheim (ιδίως 1939–40) βασίστηκαν στην:
- ρωσική και γαλλική στρατιωτική εκπαίδευσή του (Σχολή Ιππικού Αγίας
Πετρούπολης),
- εμπειρία του από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο,
- απόλυτη προσαρμογή στο φινλανδικό έδαφος και κλίμα.
Ωστόσο, οι αρχές που εφαρμόζει ο Carl Gustaf Mannerheim έχουν εντυπωσιακή συγγένεια με το “πνεύμα” των Hakkapeliitta:
|
Hakkapeliitta (17ος αι.) |
Mannerheim (20ός αι.) |
|
Ταχύτητα |
Κινητές μονάδες |
|
Αιφνιδιασμός |
Επιθέσεις πλευρών |
|
Μικρές δυνάμεις |
Διασπορά |
|
Εκμετάλλευση εδάφους |
Δάση, χιόνι |
|
Ψυχολογικό σοκ |
Διάσπαση ηθικού του εχθρού |
όμως, όλα τούτα αποτελούν στρατιωτική λογική σύγκλιση, και όχι αναβιωτική ιστορική μίμηση.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο Carl Gustaf Mannerheim υπήρξε καχύποπτος απέναντι στον μύθο και στον ρομαντισμό και δεν επεδίωξε ποτέ την αναβίωση των Hakkapeliitta ως στρατιωτικών μονάδων και την χρήση της "εικόνας" τους για φτηνό ηρωισμό. Αντιθέτως χρησιμοποιούσε τα διδάγματα της Ιστορίας πειθαρχημένα και εργαλειακά και όχι ως υποκατάστατο στρατηγικής και αυτό τον διαφοροποιεί από άλλους εθνικούς στρατιωτικούς ηγέτες του Μεσοπολέμου.
Τους Hakkapeliitta δεν τους συναντάμε στον "κόσμο" του Carl Gustaf Mannerheim ούτε στα επιχειρησιακά σχέδια, ούτε στα τακτικά εγχειρίδια αλλά στην σιωπηρή στρατιωτική κουλτούρα, στο αφήγημα του sisu (επιμονή μέχρι τέλους) και στην παραδοχή ότι «ο Φινλανδός στρατιώτης κερδίζει όχι με τον αριθμητικό όγκο, αλλά με χρόνο, έδαφος και ψυχική αντοχή». Αυτό είναι το σημείο επαφής. Εν συμπεράσματι, οι Hakkapeliitta δεν ήταν το "τακτικό αλφαβητάρι" του Carl Gustaf Mannerheim αλλά ήταν "σκέλος" του σιωπηλού ιστορικού του ορίζοντος. Και αυτό, στρατιωτικά, είναι ίσως πιο ώριμο και πιο αληθινό.
Προσπαθώντας, όμως, να "φινλανδοποιήσουμε" την "συχνότητα αναφοράς" αυτής της φινλανδικότατης ιστορικής πτυχής των Hakkapeliitta, χρησιμοποιήσαμε έναν αμιγώς φινλανδικό όρο επί του οποίου κρίνονται ως απαραίτητες σχετικές γλωσσικές διευκρινίσεις! Τι είναι, λοιπόν, το sisu και τι είναι το sissi? Ας παραθέσουμε μια, κατά το δυνατόν σαφή, επιχειρησιακή και ιστορικώς ακριβή αποσαφήνιση των όρων sisu και sissi, με διάκριση ανάμεσα σε νοοτροπία και στρατιωτική πρακτική. Οι δύο έννοιες συχνά συγχέονται, αλλά είναι διαφορετικές και συμπληρωματικές. Ας τους δούμε έναν-έναν:
1. Sisu
(νοοτροπία –
όχι τακτική)
Sisu, καθαρά φινλανδικό, προ-ουραλικό (sisä = «εσωτερικό», «μέσα», «τα σωθικά», «η εσωτερική ουσία», «το βαθύτερο μέρος του ανθρώπου») είναι φινλανδική, υπαρξιακή, έννοια και όχι στρατιωτικός όρος. Σημαίνει την εσωτερική αντοχή, το πείσμα και την ικανότητα συνεχίσεως των προσπαθειών όταν έχουν εξαντληθεί όλα τα λογικά αποθέματα. Δεν εκφράζει ούτε το απλό θάρρος, ούτε την μιλιταριστικήν επιθετικότητα, ούτε τον ρομαντικό ηρωισμό, αλλά προβάλλει την ψυχραιμία υπό συνθήκες ακραίας πιέσεως, την υπομονή του πόνου ως κάτι το δεδομένο και την επιμονή στον αντικειμενικό σκοπό χωρίς καμία αγωνία προσδοκίας ανταμοιβής! Ο όρος δεν προέρχεται ούτε από γερμανικές, ούτε από σκανδιναβικές γλώσσες, ούτε από στρατιωτική ορολογία και είναι αυθεντικός όρος φινλανδικής κοσμοαντιλήψεως
Η εν λόγω έννοια ανιχνεύεται στην προφορική φινλανδική κουλτούρα πολύ πριν το κράτος, καθίσταται διεθνώς γνωστό στον Χειμερινό Πόλεμο (1939–40) και ο Carl Gustaf Mannerheim δεν το επινόησε, απλώς το αναγνώρισε και το χρησιμοποίησε. Το sisu δεν διδάσκεται ως τακτική, αλλά αποτελεί προϋπόθεση για παρατεταμένη άμυνα, μοναχικό αγώνα και επιτυχή επιβίωση σε δάσος/χιόνι.
2. Sissi
(τακτική – όχι
μύθος)
Το sissi είναι υβριδική στρατιωτική λέξη προερχόμενη από την σουηδική sissa / siss που σημαίνει επιδρομέα, ατάκτως κινούμενο μαχητή ο οποίος επιχειρεί πίσω από τις εχθρικές γραμμές και η λέξη αυτή, με τη σειρά της, συνδέεται με τις γερμανικές λέξεις τύπου Sassen / Sesse (άτακτος, περιπλανώμενος) καθώς και με μία παλαιότερη έννοια του «αυτόνομου πολεμιστή εκτός σχηματισμού». Ο όρος εμφανίζεται ήδη από τον 18ο αιώνα και στον 20ό αιώνα γίνεται επίσημο δόγμα του φινλανδικού στρατού. Τα χαρακτηριστικά του Πολέμου sissi είναι οι ευέλικτες μικρές ομάδες πολεμιστών που διαθέτουν μακράν αυτονομία, επιλέγουν την τακτική της ενέδρας, την δολιοφθορά του εχθρού και την διάσπαση του ανεφοδιασμού του τηρουμένου του κανόνος της αποφυγής μετωπικών συγκρούσεων και χρονοβόρων εμπλοκών. Και προς αποφυγήν παρερμηνειών, ο πολεμιστής sissi δεν είναι ένας “αντάρτης” με ιδεολογικό "περιεχόμενο" αλλά ένας κρατικός στρατιώτης ειδικού ρόλου.
Επί των προαναλυθέντων όρων sisu και sissi κρίνεται σκόπιμο να δοθούν ακόμη κάποιες "προεκτάσεις" ώστε ο μελετητής να κατανοήσει καλύτερα ένα ουσιώδες σημείο για το οποίο θα λέγαμε ότι αποτελεί το "ερειστικό σύστημα" του φινλανδικού στρατιωτικού δόγματος: Για την σχέση sisu και sissi η οποία είναι λειτουργική πέραν εννοιολογικών ταυτίσεων και έχει ως εξής:
|
Sisu |
Sissi |
|
Νοοτροπία |
Μέθοδος |
|
Ψυχική αντοχή |
Τακτική δράση |
|
Αόρατο |
Συγκεκριμένο |
|
Πολιτισμικό |
Στρατιωτικό |
Kαθίσταται, λοιπόν, σαφές, ότι κατά την φινλανδική στρατιωτική προσέγγιση το sisu καθιστά δυνατό το sissi και χωρίς sisu, ο sissi-πόλεμος καταρρέει ψυχικά.
Χωρίς ωραιοποιήσεις, εξιδανικεύσεις και ρομαντισμούς, μεταξύ sisu και sissi διαπιστώνεται μία εξελικτική σχέση συνεχείας αλλά και διαφοροποιήσεων:
- Οι Hakkapeliitta εκφράζουν πρώιμη μορφή:
- κινητικότητoς και
- επιθετικής πρωτοβουλίας.
- Οι sissi εκφράζουν νεότερη, προσαρμοσμένη μορφή:
- επιβιώσεως,
- φθοράς,
- χρόνου.
με κοινό υπόβαθρο να μην είναι το όπλο ή η εποχή, αλλά η αποδοχή της στερήσεως ως φυσικής καταστάσεως πολέμου.
Εν ολίγοις, στο Sisu ανακαλύπτουμε την σιωπή, την επιμονή, το βλέμμα που δεν εγκαταλείπει τον στόχο ενώ στο Sissi είναι εμφανής η κρούση χωρίς ίχνος, το χτύπημα χωρίς επίδειξη. Το sisu είναι αυτό που αντέχει όταν όλα τελειώνουν και τότε το sissi είναι αυτό που συνεχίζει να πολεμά.
Λακωνικώς θα λέγαμε ότι το φινλανδικό sisu είναι εσωτερικό και πολιτισμικό, ενώ το σουηδο-γερμανικό sissi είναι στρατιωτικό και λειτουργικό με το πρώτο να μην διδάσκεται και το δεύτερο να διδάσκεται. Το φινλανδικό κράτος υιοθέτησε μια ξένη λέξη (sissi) για να περιγράψει μια πρακτική που λειτουργεί μόνο χάρη σε κάτι απολύτως φινλανδικό (sisu) και αυτό δεν είναι αντίφαση αλλά είναι πολιτισμική σύνθεση.
Για τον Έλληνα μελετητή θα ήταν πολύ χρήσιμη η παράθεση της αντιστοιχίας των ελληνικών όρων και με πολύ προσεκτική προσέγγιση θα σημειώναμε τα εξής:
Α. Aντιστοιχία προς sisu.
(εσωτερική αντοχή – υπαρξιακή στάση)
Δεν υπάρχει μία ελληνική λέξη που να
ταυτίζεται απόλυτα με το sisu. Υπάρχουν όμως λειτουργικά ισοδύναμα, τα
οποία εμφανίζονται σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους:
α. Καρτερία
- Αρχαιοελληνικός όρος.
- Σημαίνει αντοχή στον πόνο, στη στέρηση και στον χρόνο.
- Δεν δηλώνει παθητικότητα, αλλά εκούσια παραμονή στην δοκιμασία. Και αυτός είναι ο πλησιέστερος φιλοσοφικός αντίστοιχος του sisu.
β. Ανδρεία
(στην αρχαία της σημασία)
- Όχι απλώς θάρρος.
- Η ικανότητα να μένεις στη θέση σου ενώ γνωρίζεις το κόστος.
- Στον Αριστοτέλη συνδέεται με τη συνειδητή αποδοχή του κινδύνου.
γ. Σθένος
- Κυριολεκτικώς: εσωτερική δύναμη.
- Χρησιμοποιείται συχνά σε στιγμές οριακής αντιστάσεως.
- Έχει έντονη σωματική και ψυχική διάσταση.
δ. Υπομονή
(λαϊκή/νεώτερη έννοια)
- Όχι παθητική αναμονή.
- Αντοχή χωρίς βεβαιότητα λύτρωσης.
- Πολύ κοντά στη βιωματική διάσταση του sisu.
Β. Αντιστοιχία προς sissi
(τακτική – τρόπος πολέμου)
Εδώ οι ελληνικές παραλληλίες είναι αμεσότερες,
διότι πρόκειται για λειτουργικό όρο.
α. Ακρίτης
- Φρουρός των συνόρων, δρών συχνά μόνος ή σε μικρές ομάδες.
- Συνδυάζει:
- γνώση εδάφους,
- επιβίωση,
- αιφνιδιασμό.
Πολύ κοντά στον πρώιμο sissi.
β. Ψιλός /
ψιλοί
- Όρος της αρχαιότητας.
- Ελαφρύς μαχητής, ευέλικτος, εκτός βαριάς παρατάξεως.
- Έμφαση στην κίνηση και την πρωτοβουλία.
γ. Κλέφτης
(οθωμανική περίοδος)
- Άτακτος, αλλά όχι χαοτικός.
- Πολεμά σε μικρές ομάδες.
- Χτυπά και αποσύρεται.
- Ζει στο βουνό, όχι στον σχηματισμό.
Πολύ κοντινό νοηματικώς στον νεώτερο sissi.
δ. Αντάρτης
(νεώτερη έννοια)
- Μόνον μερικώς αντίστοιχος.
- Διαφέρει διότι φέρει ισχυρό ιδεολογικό φορτίο, ενώ ο sissi είναι πρωτίστως λειτουργικός στρατιώτης.
1. Ιστορική και κοινωνική υπόσταση
1.1 Hakkapeliitta
Οι
Hakkapeliitta:
- είναι έφιπποι κρατικοί στρατιώτες του
σουηδικού βασιλείου,
- στρατολογούνται κυρίως από αγροτικούς
πληθυσμούς της Φινλανδίας,
- εντάσσονται σε συγκροτημένο στρατό
εθνικού κράτους,
- υπηρετούν σε πλαίσιο συνεχούς
στρατιωτικής μεταρρυθμίσεως (Γουσταύος Αδόλφος).
Η ταυτότητά
τους είναι:
- λειτουργική,
- πειθαρχημένη,
- υποταγμένη στη βασιλική διοίκηση.
1.2 Έλληνες στρατιώτες της Δύσης (κατά Κ. Σάθα)
Στο έργο του Κ. Σάθα, "Οι Έλληνες στρατιώται εν τη Δύσει":
- είναι έφιππα διασπορικά στρατιωτικά σώματα ,
- δρουν ως condottieri, stradioti,
αξιωματικοί ή μισθοφόροι,
- προέρχονται από τον Ελληνικό κόσμο,
- υπηρετούν διάφορες δυτικές δυνάμεις
(Βενετία, Γαλλία, Ισπανία, Παπικό κράτος) αλλά, κυρίως, το όραμα της αναγεννήσεως της Ελληνικής Πατρίδος.
Η ταυτότητά
τους είναι:
- πολιτισμική και ιστορική (συνείδηση ελληνικής καταγωγής),
- όχι κρατική αλλά οικογενειακή και
πολεμική,
- συχνά διαγενεακή (στρατιωτικές οικογένειες).
Κρίσιμη
διαφορά:
Οι Hakkapeliitta υπηρετούν ένα κράτος.
Οι Έλληνες της Δύσης υπηρετούν την έννοια της Πατρίδος και του πολεμικού βίου.
Κοινός τόπος: Η υπηρέτηση του Πολέμου.
2. Νομικό και επαγγελματικό καθεστώς
|
Παράμετρος |
Hakkapeliitta |
Έλληνες της Δύσεως |
|
Καθεστώς |
Στρατιώτες εθνικού στρατού |
Μισθοφόροι / συμβασιούχοι |
|
Μισθοδοσία |
Κρατική, τυποποιημένη |
Συμβόλαια (condotte) |
|
Κληρονομικότητα |
Όχι |
Συχνά |
|
Ο Σάθας
τονίζει επανειλημμένα ότι οι Έλληνες:
- διαπραγματεύονται την πολεμική τους αξία,
- μετακινούνται ανάλογα με τις συνθήκες,
- διατηρούν ισχυρή αυτονομία.
3. Οπλισμός και μορφή μάχης
3.1 Hakkapeliitta
- Ελαφρύ Ιππικό πρώιμης νεωτερικότητας.
- Οπλισμός:
- σπάθη,
- δύο πιστόλια,
- σπάνια λόγχη.
- Τακτική:
- ταχεία έφοδος,
- πυροβολισμός εξ επαφής,
- άμεση εμπλοκή σώμα με σώμα.
- Λειτουργούν εντός σχηματισμών.
Στόχος:
διάσπαση, σοκ και καταδίωξη με πρόταγμα τον αιφνιδιασμό του αντιπάλου και την σύμπτυξη του χρόνου εμπλοκής.
3.2 Έλληνες στρατιώτες της Δύσεως (stradioti)
Σύμφωνα με τον Κ. Σάθα:
- είναι κυρίως ελαφρύ Ιππικό και Πεζικό και φέρουν:
- λόγχη,
- σπάθη,
- τόξο ή, αργότερα, πυροβόλα και δρουν σε αναγνωρίσεις, επιδρομές, ενέδρες και αντιπαραθέσεις μικρής ή μεγαλύτερης κλίμακος.
Στόχος:
διάσπαση, σοκ και καταδίωξη με πρόταγμα τον αιφνιδιασμό του αντιπάλου και την σύμπτυξη του χρόνου εμπλοκής.
4. Τακτική φιλοσοφία
Hakkapeliitta
- Επιθετική πρωτοβουλία.
- Σύντομη διάρκεια εμπλοκής.
- Σαφής εντολή και λήψη μέτρων προστασίας του σώματος.
Έλληνες της Δύσης
- Επιθετική πρωτοβουλία κατόπιν ενέδρας ("χωσιά") .
- Σύντομη διάρκεια εμπλοκής.
- Σαφής σχεδίαση με μέριμνα για την επιβίωση και την συνέχεια του σώματος.
Οι πρώτοι
είναι εργαλείο τακτικής ενώ οι δεύτεροι είναι φορείς πολεμικής κουλτούρας.
5. Ψυχολογία και αυτοαντίληψη
Hakkapeliitta
- Πειθαρχημένη επιθετικότητα.
- Υποταγή στη διοίκηση.
- Περιορισμένη ατομική αφήγηση.
Έλληνες της Δύσεως
- Ισχυρή προσωπική και οικογενειακή μνήμη.
- Διατήρηση ονομάτων, γενεαλογιών.
- Σαφής αίσθηση ιστορικής Ελληνικής συνεχείας .
Ο Κ. Σάθας
καταγράφει επιστολές, συμβόλαια και τίτλους, που επιβεβαιώνουν αυτή την
αυτοσυνείδηση.
6. Συγκριτικό συμπέρασμα (συνθετικό)
Οι Hakkapeliitta αποτελούν προϊόν της μεταβάσεως από τον μισθοφορικό στον κρατικό στρατό ενώ οι Έλληνες Στρατιώτες της Δύσεως αποτελούν την ύστερη επιβίωση του πολεμιστή-φορέως της Παράδοσης με συμπίπτοντα σημεία κοινών τακτικών αντιλήψεων και υπόβαθρο υψηλής φιλοπατρίας και, ενώ οι Hakkapeliitta κερδίζουν μάχες, οι Έλληνες Στρατιώτες της Δύσεως κερδίζουν τον Πόλεμο με την τελική απελευθέρωση του πρώτου Ελληνικού εδάφους, τα χωρία της Λάμαρης Σουλίου, τον 18ο αιώνα, από τους Καλέντζη και Μπότσαρη. Και οι Hakkapeliitta αφορμώμενοι από τις τακτικές των Ελλήνων Στρατιωτών της Δύσεως θεμελιώνουν την μελλοντική στρατιωτική αντίληψη, οι Έλληνες Στρατιώτες της Δύσεως παραμένουν ένα μνημείο παρελθόντος πολεμικής εμπειρίας.
- Οι πρώτοι ανήκουν στο μέλλον της
στρατιωτικής οργανώσεως,
- Οι δεύτεροι ανήκουν στο μακρό παρελθόν της πολεμικής εμπειρίας.
7. Συγκριτική σημείωση
Η σύγκριση
αυτή:
- δεν εξισώνει τα σώματα,
- αναδεικνύει διαφορετικές
λογικές πολέμου,
- προσφέρει εξαιρετικό υπόβαθρο για:
- συγκριτική στρατιωτική
ιστορία,
- δραματουργία χαρακτήρων,
- σκηνοθετική αντιπαραβολή
Βορρά–Νότου,
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Α. Sisu –
πολιτισμική και ιστορική ανάλυση
- Lahti, E.
Sisu: The Finnish Art of Courage.
London: Yellow Kite, 2018.
— Σύγχρονη αλλά σοβαρή συνθετική μελέτη της εννοίας του sisu, με ιστορική και ψυχολογική προσέγγιση. - Knuuttila, S.
“Sisu as a Cultural Concept.”
Στο: Folklore Fellows’ Communications, Helsinki, Finnish Literature Society.
— Ακαδημαϊκή ανάλυση της σημασιολογικής εξελίξεως του όρου στη φινλανδική λαϊκή παράδοση. - Wilson, G.
Finland at War 1939–45.
Oxford: Osprey Publishing, 2002.
— Χρήσιμη για την ιστορική πρόσληψη του sisu στον Χειμερινό Πόλεμο (όχι θεωρητικό εγχειρίδιο, αλλά τεκμηριωμένο ιστορικό πλαίσιο).
Β. Sissi –
στρατιωτική ιστορία και τακτική
- Leskinen, J. &
Juutilainen, A. (eds.)
Jatkosodan pikkujättiläinen.
Helsinki: WSOY, 2005.
— Εκτενές έργο αναφοράς για τον φινλανδικό πόλεμο· περιλαμβάνει τεκμηριωμένες ενότητες για sissi-μονάδες. - Manninen, O.
Finnish Military Doctrine 1918–1945.
Helsinki: National Defence University, 1992.
— Θεμελιώδης μελέτη για τη θεσμοποίηση του sissi-πολέμου. - Lunde, H. O.
Finland’s War of Choice: The Troubled German-Finnish Coalition in World War II.
Havertown: Casemate, 2011.
— Περιλαμβάνει αξιόπιστες αναλύσεις για ελαφρές και ανεξάρτητες φινλανδικές μονάδες.
Γ. Ιστορικό
βάθος και συγκρίσεις (προνεωτερική – νεώτερη εποχή)
- Roberts, M.
The Military Revolution, 1560–1660.
Belfast: M. Boyd, 1956.
— Για το ευρύτερο πλαίσιο κινητικότητος και ελαφρών δυνάμεων (χρήσιμο για Hakkapeliitta). - Frost, R. I.
The Northern Wars: War, State and Society in Northeastern Europe, 1558–1721.
London: Longman, 2000.
— Κεντρικό έργο για τον βορειοευρωπαϊκό πόλεμο, με έμμεσες αναφορές στη φινλανδική πολεμική κουλτούρα.
Δ. Συγκριτικές
ελληνικές και θεωρητικές αναφορές
- Αριστοτέλης
Ηθικά Νικομάχεια, Βιβλία Γ΄–Δ΄.
— Πρωτογενής πηγή για την έννοια της ανδρείας και της καρτερίας. - Κουκουλές, Φ.
Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός, τόμ. Β΄.
Αθήνα.
— Για τους ακρίτες και τη μεθοριακή πολεμική κουλτούρα.
Ε.
Μεθοδολογικές παρατηρήσεις
- Το sisu καλύπτεται κυρίως από λαογραφία, πολιτισμική ιστορία
και ψυχολογία.
- Το sissi από στρατιωτική ιστορία και δόγμα.
- Η σύνδεσή τους απαιτεί διεπιστημονική προσέγγιση, όχι
αποκλειστικώς στρατιωτική.
