ΣΥΝΟΠΤΙΚΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΤΟΚΕΤΟΥ ΙΠΠΟΥ

 ΣΥΝΟΠΤΙΚΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΤΟΚΕΤΟΥ ΙΠΠΟΥ 

     

Με αφορμή ερωτήματα αγαπητού Ιππαγωγού ο οποίος αναμένει ευτυχές γεγονός στον Σταύλο του, αναρτάται το συνοπτικό Υπόμνημα Τοκετού Ίππου που ακολουθεί, συντεταγμένο από τον υπογράφοντα ΜΗ Ιππιατρό, ΜΗ ειδικόν επιστήμονα, αλλά επί χρόνια "ακροατή"- μαθητή του Καθηγητή Ιππιατρού, αειμνήστου Θεοδώρου Γ. Αντίκα (DVM, PhD) από την σοφία του οποίου απεκόμισε πολλά και ουσιώδη ώστε κατόπιν να καταφέρει να εκπαιδεύσει και χειριστεί 102 Ίππους διατηρώντας τους υγιείς και ευημερούντες!

1. Εισαγωγή

Σκοπός του παρόντος υπομνήματος είναι να καθοδηγήσει τον Ιππαγωγό φοράδος στην ασφαλή και επιτυχή διεξαγωγή του τοκετού μέσα σε έναν παραδοσιακό Ελληνικό Σταύλο. Η φυσιολογική διάρκεια κυήσεως κυμαίνεται γύρω στις 340 ημέρες. Η σωστή προετοιμασία του χώρου και η ελάχιστη αλλά σωστή παρέμβαση είναι κρίσιμες για την υγεία της φοράδος και του νεογνού.

2. Προετοιμασία Σταύλου

- Καθαρίστε και απολυμάνετε πλήρως τον Σταύλο 1-2 εβδομάδες πριν τον αναμενόμενο

  τοκετό.

- Απομακρύνετε ροκανίδια, πριονίδια ή άλλα λεπτά υποστρώματα.

- Δημιουργήστε παχύ στρώμα καθαρού άχυρου (τουλάχιστον 30-40 cm).

- Φροντίστε για σωστό αερισμό χωρίς ρεύματα και με επαρκή φωτισμό.

- Απομακρύνετε αιχμηρά αντικείμενα, κάδους, σιδερένια σημεία ή προεξοχές.

3. Προγεννητική Φροντίδα Φοράδος

- Παρέχετε ισορροπημένη διατροφή με αυξημένη ενέργεια τις τελευταίες 6 εβδομάδες.

- Εμβολιάστε σύμφωνα με το πρόγραμμα (τέτανος, γρίπη, ρινοπνευμονίτιδα).

- Αποπαρασιτώστε 3-4 εβδομάδες πριν τον τοκετό.

- Ελέγξτε τα πέταλα. Αν η φοράδα είναι νευρική ή ο χώρος περιορισμένος, αφαιρέστε τα 

  2-3 εβδομάδες πριν τον τοκετό. Αντικαταστήστε τα κατά προτίμηση με ελαστικά

  ιπποσάνδαλα.

- Καθαρίστε την ουρά και την περιοχή του περινέου με χλιαρό νερό και ήπιο σαπούνι.

4. Ενδείξεις Επικείμενου Τοκετού

- Οίδημα μαστού και εμφάνιση «κεριού» στις θηλές 24-48 ώρες πριν.

- Χαλάρωση συνδέσμων ουράς και διεύρυνση περινέου.

- Νευρικότητα, περπάτημα, ξάπλωμα και συχνές ματιές στην κοιλιά.

- Πτώση θερμοκρασίας σώματος έως 0,5°C λίγες ώρες πριν.

5. Φάσεις Τοκετού

Φάση Ι:   Προετοιμασία – διαρκεί 30 λεπτά έως 6 ώρες. Η φοράδα παρουσιάζει 

                ανησυχία.

Φάση ΙΙ:  Εξώθηση – διαρκεί 10 έως 30 λεπτά. Η γέννηση πρέπει να ολοκληρωθεί χωρίς

                βοήθεια.

Φάση ΙΙΙ: Αποβολή πλακούντoς – εντός 3 ωρών. Ο πλακούντας πρέπει να παραδοθεί 

                στον Ιππιατρό προς έλεγχο.

6. Παρέμβαση και Επιπλοκές

- Μην επεμβαίνετε αν δεν υπάρχει πρόβλημα. Η υπερβολική παρέμβαση προκαλεί 

  στρες.

- Καλέστε Ιππιατρό αν:

   * Έχουν περάσει περισσότερα από 30’ από τη ρήξη του ύδατος χωρίς πρόοδο.

   * Φαίνεται μόνο ένα άκρο ή ασυνήθιστη θέση εμβρύου.

   * Η φοράδα εξαντλείται χωρίς αποτέλεσμα.

- Διατηρείτε καθαρά πανιά, απολυμαντικό, ιώδιο και λάδι, πάντα διαθέσιμα.

7. Νεογέννητο Πουλάρι

- Καθαρίστε τα ρουθούνια και το στόμα αμέσως.

- Αφήστε τον ομφάλιο λώρο να σπάσει φυσικά και απολυμάνετέ τον με ιώδιο 2–5%.

- Το πουλάρι πρέπει να σηκωθεί μέσα σε 1 ώρα και να θηλάσει εντός 2 ωρών.

- Ελέγξτε για αποβολή  μ ε κ ο ν ί ο υ*  και θερμοκρασία σώματος (37,5–38,5°C).

8. Μεταγεννητική Φροντίδα Φοράδος

- Ελέγξτε για πλήρη αποβολή του πλακούντος. Κρατήστε τον για εξέταση.

- Παρακολουθήστε τη θερμοκρασία και τη συμπεριφορά της φοράδος.

- Παρέχετε ήπια σίτιση και καθαρό νερό.

- Επαναφέρετε σταδιακά τη συνήθη διατροφή μετά από 24 ώρες.

9. Υποδομή και Υλικά

- Σταύλος διαστάσεων τουλάχιστον 4x4 μ., χωρίς ρεύματα.

- Δάπεδο από χώμα ή μαλακή ανθεκτική επιφάνεια, με καλή αποστράγγιση.

- Υπόστρωμα: καθαρό άχυρο (σιταριού ή κριθαριού).

- Καθημερινός καθαρισμός μετά τον τοκετό για 7 ημέρες.

10. Παράρτημα

• Πίνακας καταγραφής τοκετού (ημερομηνία, διάρκεια, ώρα γεννήσεως, φύλο 

  πουλαριού).

• Πρόγραμμα εμβολιασμών φοράδος και πουλαριού.

• Βασικό φαρμακευτικό κυτίο Σταύλου.

• Ενδεικτικός πίνακας διατροφής τελευταίου μηνός κυήσεως.

• Σχεδιάγραμμα φυσιολογικής θέσεως εμβρύου.

11. Υπόστρωμα Σταύλου κατά τον Τοκετό

Το κατάλληλο υπόστρωμα στον Σταύλο κατά τον τοκετό της φοράδος είναι κρίσιμο για την υγεία της μητέρας και του νεογνού. Ειδικώς, σε παραδοσιακούς Ελληνικούς Σταύλους, όπου το περιβάλλον είναι κλειστό και οι επιφάνειες συχνά χωμάτινες ή τσιμεντένιες, η επιλογή πρέπει να εξασφαλίζει ασφάλεια, θερμότητα και ευκολία καθαρισμού.

α. Κίνδυνος από κατανάλωση άχυρου

Η φοράδα που τρέφεται καθημερινώς με χόρτο μπορεί να καταναλώσει μέρος του άχυρου από ανία ή περιέργεια, ιδίως εάν έχει περιορισμένο χώρο ή τροφή. Το άχυρο είναι φτωχό σε θρεπτικά συστατικά και δύσπεπτο, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε εντερική απόφραξη (κολικό), αφυδάτωση ή μείωση ορέξεως.

β. Πρακτικές λύσεις

- Προτίμησε άχυρο βρώμης ή κριθαριού αντί σιταριού.

- Εξασφάλισε επαρκή παροχή καλής ποιότητας χόρτου, ώστε η φοράδα να μην αναζητά     τροφή  στο υπόστρωμα. 

- Καθάριζε συχνά το στρώμα για να αποφεύγεται η μούχλα και η σκόνη.

- Εάν χρησιμοποιηθεί άχυρο, προτίμησε διπλή στρώση:
   1. Κάτω στρώση: ροκανίδι υψηλής καθαρότητος (χωρίς σκόνη) για απορρόφηση υγρασίας.
   2. Πάνω στρώση: καθαρό άχυρο για θερμότητα και άνεση.

γ. Πίνακας συγκρίσεως υλικών υποστρώματος

Υλικό Υποστρώματος	Κίνδυνος	Σχόλιο / Προτεινόμενη Χρήση
Άχυρο σιταριού	Υψηλός – δύσπεπτο, κίνδυνος κολικού	Να αποφεύγεται, ειδικά πριν και μετά τον τοκετό
Άχυρο βρώμης ή κριθαριού	Μέτριος	Χρήση μόνο αν υπάρχει επαρκές χόρτο, συχνός έλεγχος.
Ροκανίδι (χωρίς σκόνη)	Πολύ χαμηλός	Καλή επιλογή για καθαριότητα και ασφάλεια νεογνού αλλά μόνον ως καθαρό και χωρίς σκόνη.
Μείγμα καθαρού ροκανιδιού + άχυρου	Ελάχιστος	Ιδανική λύση για θερμότητα και απορροφητικότητα

δ. Συμπέρασμα

Για τοκετό σε παραδοσιακό Ελληνικό Σταύλο, η ασφαλέστερη επιλογή είναι το απολύτως καθαρό και χωρίς σκόνη και ξένα σώματα ροκανίδι ή ο συνδυασμός καθαρού και χωρίς σκόνη και ξένα σώματα ροκανιδιού με καθαρό άχυρο βρώμης/κριθαριού και ποτέ σιταριού. Έτσι διασφαλίζονται η υγιεινή, η ασφάλεια και η θερμότητα του πουλαριού, χωρίς τον κίνδυνο καταπόσεως ακαταλλήλων ουσιών ή τραυματισμού.

* Το  μ ε κ ό ν ι ο   είναι μία πολύ σημαντική παράμετρος του τοκετού την οποία θα πρέπει να προσέχουμε και δεν είναι τίποτε άλλο από τα πρώτα κόπρανα του νεογέννητου πουλαριού, δηλαδή το   π ρ ο γ ε ν ν η τ ι κ ό  εντερικό περιεχόμενο που έχει συσσωρευτεί στο έντερο του εμβρύου κατά τη διάρκεια της κυήσεως. Πρόκειται για μία παχύρρευστη, σκουρόχρωμη (μαύρη ή σκούρα καφέ) ουσία, χωρίς μυρωδιά, που αποτελείται από:

• χολή,

• κύτταρα από το εντερικό τοίχωμα,

• αμνιακό υγρό που έχει καταπιεί το έμβρυο,

• βλέννες και άλλα μεταβολικά προϊόντα.

Φυσιολογικώς, το πουλάρι αποβάλλει το μεκόνιο μέσα στις πρώτες 1–3 ώρες μετά τη γέννηση, συνήθως μετά τον πρώτο θηλασμό. Ο πρωτόγαλος (το πρωτόγαλα της φοράδος) περιέχει φυσικές ουσίες (λακτόζη, μαγνήσιο) που βοηθούν την εντερική κινητικότητα και διευκολύνουν την αποβολή του.

Αν το μεκόνιο δεν αποβληθεί εγκαίρως, προκαλεί:

• κολικούς στο πουλάρι,

• φούσκωμα της κοιλιάς,

• ανησυχία, κύλισμα στο έδαφος, αποτυχία θηλασμού,

• σε σοβαρές περιπτώσεις, απόφραξη του εντέρου (επείγουσα κατάσταση).

Αν το πουλάρι δεν έχει αποβάλει μεκόνιο εντός 3–4 ωρών, ο Ιππαγωγός μπορεί να:

• χορηγήσει υπόθετο γλυκερίνης ή ήπιο υποκλυσμό με χλιαρό νερό και λάδι,

• ενθαρρύνει το θηλασμό, ώστε να διεγερθεί το έντερο.
  Σε επίμονες περιπτώσεις απαιτείται άμεση ιππιατρικήεπέμβαση.

Το   μ ε κ ό ν ι ο  είναι το πρώτο “καθάρισμα” του εντέρου του πουλαριού, ήτοι, ένα φυσιολογικό και αναγκαίο στάδιο προσαρμογής του από την ενδομήτρια στη μεταγεννητική ζωή.

     Πέραν, όμως, των συνθηκών του τοκετού αναφύεται και το ερώτημα για το ποιο είναι το πλέον ενδεδειγμένο περιβάλλον για την ο,μαλήν ανάπτυξη ενός θηλάζοντος πουλαριού, όταν, το κατάλληλο φυσικό περιβάλλον για ένα πουλάρι που θηλάζει (νεογέννητο έως 6–7 μηνών) καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τη σωματική, κοινωνική και ψυχολογική του ανάπτυξη. Εν συνεχεία παρατίθεται η πλήρης περιγραφή του ιδανικού περιβάλλοντος, όπως υπαγορεύουν τα διεθνή πρότυπα εκτροφής (AAEP, BHS, FEI youngstock guidelines):

1. ΧΩΡΟΣ ΔΙΑΜΟΝΗΣ (Βασικά Χαρακτηριστικά)

1.1. Ανοιχτός χώρος – ελευθερία κινήσεως (turnout)

Το πουλάρι πρέπει να έχει οργανωμένα πολλή ώρα ελεύθερης κίνησης, ιδανικά:

• 12–24 ώρες/ημέρα σε ασφαλές paddock ή βοσκότοπο.
• Επιφάνεια που επιτρέπει φυσική άσκηση: τουλάχιστον 0,5–1 στρέμμα ανά φοράδα με πουλάρι.

Η συνεχής κίνηση είναι κρίσιμη για:

• υγιή ανάπτυξη οστών και χόνδρων
• σωστή μυική ανάπτυξη
• ομαλή λειτουργία πεπτικού συστήματος
• νευρομυϊκό συντονισμό

1.2. Φυσικό έδαφος

Ιδανικό: μικτή επιφάνεια (χώμα + γρασίδι).
Αποφεύγονται:

• λασπώδεις περιοχές
• σκληρό τσιμέντο ή επιφάνειες με αντηλιακή αντανάκλαση
• ακραία επικλινές έδαφος

Ελαφρές κλίσεις βοηθούν στην ανάπτυξη τενόντων/συνδέσμων.

2. ΒΟΣΚΗ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΗ ΘΡΕΨΗ

Η βοσκή αποτελεί θεμελιώδες μέρος της φυσικής αναπτύξεως.

Ιδανικό περιβάλλον βοσκής

• Φυσική βλάστηση: αγρωστώδη, ψυχανθή, φυτά με χαμηλό σάκχαρο.
• Σταθερή πρόσβαση σε ίνες (για την ανάπτυξη υγιούς μικροχλωρίδος στο παχύ έντερο).
• Αποφυγή πλούσιων σε φρουκτάνες λιβαδιών (κίνδυνος δυσπεψίας).

Η ύπαρξη βοσκής βοηθά επίσης:

• την κοινωνικοποίηση
• την ανάπτυξη φυσικών συμπεριφορών
• τη μείωση του stress

3. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΚΑΙΡΟ

3.1. Σκίαση και καταφύγιο

Απαραίτητο είτε ως φυσικό στοιχείο (δέντρα) είτε τεχνητό (ανοιχτό υπόστεγο).

Το περιβάλλον πρέπει να προστατεύει από:

• άμεσο ήλιο (που επηρεάζει νεαρό δέρμα)
• έντονο άνεμο
• βροχή και υγρασία

3.2. Θερμοκρασία

Τα πουλάρια ανέχονται το κρύο καλύτερα από την υπερβολική ζέστη.

Κατάλληλες συνθήκες:

• 10–25°C με δυνατότητα καταφυγίου για προστασία.
• Υψηλές θερμοκρασίες → άγχος, αφυδάτωση.

4. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

4.1. Σταθερή κοινωνική δομή

Το ιδανικό περιβάλλον έχει:

• Τη φοράδα πάντα παρούσα.
• Λίγα ακόμα ήρεμα άλογα (π.χ. άλλες φοράδες με πουλάρια) για κοινωνική μάθηση.

Αυτό επιτρέπει ανάπτυξη φυσικών συμπεριφορών:

• μίμηση
• κοινωνικά σήματα
• βαθμιαία ανεξαρτητοποίηση από τη μητέρα

4.2. Αποφυγή απομονώσεως

Το πουλάρι που μεγαλώνει μόνο του:

• έχει χειρότερη κοινωνική συμπεριφορά
• εμφανίζει stress και στερεοτυπίες
• δυσκολεύεται αργότερα στην εκγύμναση

5. ΥΓΕΙΟΝΟΜΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ

5.1. Καθαρό, στεγνό περιβάλλον

• Απαλλαγμένο από λάσπη, κοπριές που δεν απομακρύνονται, λιμνάζοντα νερά.
• Μειώνει κινδύνους λοιμώξεων (ιδίως για τα πόδια).

5.2. Ασφάλεια

Αποφυγή:

• αγκαθωτών συρμάτων
• αιχμηρών επιφανειών
• ασταθών φραχτών
• αντικειμένων που μπορεί να εγκλωβίσουν πόδια

Ιδανική περίφραξη: ξύλινη ή ηλεκτρική ταινία (όχι λεπτό σύρμα).

6. ΣΤΑΒΛΟΣ (όταν απαιτείται)

Ακόμη κι αν ο στόχος είναι η διαβίωση σε paddock, ο σταυλισμός πρέπει να καλύπτει:

• Θέση με καλό αερισμό, χωρίς ρεύματα.
• Καθαρό, στεγνό στρώμα (άχυρο ή ροκανίδι).
• Χώρο 12–16 m² για φοράδα + πουλάρι.
• Χαμηλές ταΐστρες για φυσική θέση λήψεως τροφής.
• Ελεύθερη πρόσβαση σε νερό.

7. ΣΥΝΟΠΤΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΙΔΑΝΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Το καλύτερο περιβάλλον για πουλάρι που θηλάζει είναι:

1. Μεγάλος, ασφαλής, φυσικός ανοιχτός χώρος με γρασίδι και χώμα.
2. Ελεύθερη κίνηση για πολλές ώρες καθημερινά.
3. Καταφύγιο/σκιά και προστασία από κακοκαιρία.
4. Σταθερό κοινωνικό περιβάλλον με τη φοράδα και λίγα ισορροπημένα ζώα.
5. Καθαριότητα, σωστή περίφραξη και ασφαλής σχεδιασμός χώρου.
6. Φυσική βοσκή σε ισορροπημένο χλοοτάπητα.

Αυτό το περιβάλλον μεγιστοποιεί:

• σωστή σκελετική ανάπτυξη
• υγεία του πεπτικού
• ήρεμη συμπεριφορά
• φυσική κοινωνικότητα
• ψυχολογική ισορροπία

Αριστοτέλης Ηρ. Καλέντζης