ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΦΙΠΠΗ ΤΟΞΟΒΟΛΙΑ

ΣΥΜΒΟΛΗ

ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ "ΧΩΣΙΑΣ"

     Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί μία συμβολή στην ανάπτυξη της "χωσιάς" (βλ. Κ. Σάθα: "Οι Έλληνες Στρατιώται εν τη Δύσει" κ. Ζ') με σημείο αναφοράς την τόξευση μέσα από Τοξοθυρίδα. Η τόξευση μέσα από Τοξοθυρίδα παρουσιάζει πολλές ιδιαιτερότητες τις οποίες πρέπει να έχει κατά νου ο Τοξότης ώστε και η τόξευσή του να είναι ασφαλής και εύστοχη. Πριν, όμως, ο Τοξότης βρεθεί μέσα στο φάτνωμα ή τον χώρο της Τοξοθυρίδος, όπως οι Έλληνες Στρατιώτες της Αναγεννήσεως, θα πρέπει να πορευθεί προς το φιλοξενούν οχυρό με μεγάλη προσοχή και παρατήρηση ενδεχομένων κινδύνων ενέδρας που μπορεί να έχουν προβλεφθεί από τον εχθρό-αμύντορα της περιοχής.

 OΔΟΙΠΟΡΩΝΤΑΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ

     Η προσέγγιση προς ένα οχυρό, ή μία οχυρή θέση, ή ένα κτίσμα για το οποίο υπάρχει η υποψία ότι έχει φρουριακή σημασία, θα πρέπει να γίνεται πολύ προσεκτικά και με την παρατήρηση του προσεγγίζοντος ιδιαιτέρως αυξημένη. Σημεία ενέδρας ("χωσιάς" κατά τον Κ. Σάθα) μπορούν να βρίσκονται οπουδήποτε, ακόμη και σε τόπους εντελώς φυσικούς και "υπεράνω υποψίας" όπως, επί παραδείγματι, σε αυτόν τον βράχο ο οποίος, από μπροστά, από τη δημοσιά, δείχνει απολύτως φυσικός αλλά από πίσω μπορεί και να κρύβει διαμόρφωση που θα επέτρεπε σε έναν αμύντορα να ενεδρεύει ελέγχοντας, εντελώς αθέατος, τους διερχομένους.    

     Αν προσέξουμε καλύτερα την εμπρόσθια επιφάνεια αυτού του βράχου θα παρατηρήσουμε ένα ολότελα φυσικό σχίσιμο το οποίο, κάλλιστα, θα μπορούσε να είναι και Τοξοθυρίδα με τον αμύντορα της "χωσιάς" σε "έγκρυμμα" (Κ. Σάθας) σκαμμένο ακριβώς από πίσω.

     Αυτό είναι ένα από τα άπειρα παραδείγματα τόπων ενέδρας Χωσιαρίων και, εδώ, αναφέρεται απλώς ως προϊδεασμός των πολυποίκιλων σεναρίων που ο δρομάρης μπορεί να συναντήσει.

ΕΓΚΑΙΡΟΣ ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΤΟΞΟΘΥΡΙΔΟΣ

   

     Εντοπίζοντας στον ανοικτό ορίζοντα οποιοδήποτε σημείο ή κτίσμα για το οποίο υπάρχει η οιαδήποτε υποψία ότι πρόκειται περί οχυρού, αφού βεβαιωθούμε ότι βρισκόμαστε εκτός εμβελείας τοξεύσεως από ενδεχόμενο, αμύντορα, εχθρό και αφού σιγουρέψουμε τη δική μας απόκρυψη, παρατηρούμε σαρωτικά την εικόνα του αντικειμένου μας για να εντοπίσουμε εγκαίρως Τοξοθυρίδες μέσα από τις οποίες, προσεγγίζοντας, θα δεχθούμε τοξεύσεις βελών.

     Η απόσταση από το αντικείμενο της παρατηρήσεώς μας όσο μικραίνει, τηρουμένων πάντοτε των μέτρων ασφαλείας μας από εχθρικά βέλη, τόσο θα μας "αποκαλύπτει" πληροφορίες οι οποίες θα πρέπει να αξιολογηθούν λεπτομερέστερα.

     Παρατηρώντας το κτίσμα που πλησιάζουμε θα δούμε με μια πρώτη ματιά ότι πρόκειται για ένα αναγεννησιακό ναίδριο με ένα προσαρτημένο κατάλυμα ασκητών και με μία μεταγενέστερη πτέρυγα φιλοξενίας επισκεπτών. Για τον βιαστικό παρατηρητή η όλη εικόνα παραπέμπει  σε ένα ναοδομικό δείγμα χωρίς καμία οχυρωτική σημασία. Αντιθέτως, ο Πολεμιστής θα αναλογισθεί τη θέση του όλου οικοδομήματος και, κυρίως, του αναγεννησιακού ναϊδρίου το οποίο, όταν κτίσθηκε και στο σημείο που κτίσθηκε είχε σαφή οχυρωτική σημασία. Το "γιατί" χτίσθηκε ένα τέτοιο ναϊδριο σε ένα τέτοιο σημείο και το κοινωνικό πλαίσιο των χρόνων της ανεγέρσεώς του (τέλη 14ου αι., αρχές 15ου αι.) μας παραπέμπουν αμέσως σε ύπαρξη ...Τοξοθυρίδος και μάλιστα με "θέα" προς τη δημοσιά! Πράγματι, το εξασκημένο "μάτι" ακόμη και από μία αρκετή απόσταση, ανάμεσα στα κλαδιά του μεγάλου πλατανιού που δεσπόζει στο χώρο, θα εντοπίσει την απειλητική Τοξοθυρίδα και, μάλιστα, μεταξύ πολλών παραπλανητικών οπών (κυρίως, στηρίξεως εσωτερικών ξυλοδοκών)  και σκιασμάτων της λιθοδομής. Μεγεθύνοντας τη φωτογραφία που ακολουθεί βλέπουμε πλαισιωμένη με κόκκινο περίγραμμα την Τοξοθυρίδα να "ελέγχει" την υπερυψωμένη δημοσιά που περνά από την αρχή του μονοπατιού  το οποίο οδηγεί στο κτίσμα.  

     Πλησιάζοντας ακόμη περισσότερο παρατηρούμε ότι ενώ στο κτίσμα μπορεί κανείς να φτάσει απ΄ οπουδήποτε, εν τούτοις, υπάρχει ένα καθορισμένο μονοπάτι που ξεκινά από τη δημοσιά και οδηγεί προς το κτίσμα κ'ανοντας τον επισκέπτη να "αντιμετωπίσει", αρχικώς, τον μικρό φεγγίτη της κόγχης του ναϊδρίου ο οποίος θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και ως άτυπη "Τοξοθυρίδα" ή και ως παραπλανητική απειλή παρασύροντας τον ανύποπτο επισκέπτη προς την πραγματική απειλή της νότιας λιθοδομής του ασκητικού προσαρτήματος,  μπροστά από την οποία διέρχεται το μοναδικό μονοπάτι προσεγγίσεως.

     Όσο πλησιάζουμε παρατηρούμε προσεκτικότερα τη τοιχοποιία του κτίσματος και θα ήταν λάθος να εφησυχάσουμε μη βλέποντας τίποτε ανησυχαστικό ούτε στη τοιχοποιία του κυρίως ναϊδρίου, ούτε στην αντίστοιχη του ασκητικού προσαρτήματος. Οι Τοξοθυρίδες στα πραγματικά οχυρά ..."εμφανίζονται" απρόσμενα και συνήθως πολύ ...αργά για τον απρόσκλητο που προσεγγίζει. Στη συγκεκριμένη περίπτωση οι αμύντορες του σημείου σκέφτηκαν πολύ έξυπνα και απέφυγαν να προκαλέσουν κάθε υποψία του απρόσκλητου επισκέπτη που θα μπορούσε να τον κάνει προσεκτικότερο. Μία "καθαρή" λιθοδομή χωρίς τίποτε το απειλητικό μας "υποδέχεται" μετωπικώς του μονοπατιού προσεγγίσεως αλλά ο Πολεμιστής ποτέ δεν εφησυχάζει...! 

     Πλέον, το μονοπάτι μας έχει φέρει ακριβώς μπροστά στη νότια τοιχοποιία του ασκητικού προσαρτήματος και όπως τη βλέπουμε υπό τη γωνία προσεγγίσεως συνεχίζουμε να μη παρατηρούμε τίποτε το ύποπτο... Κι όμως! 

     Όσο η οξεία γωνία προσεγγίσεώς μας αμβλύνεται κι εμείς αρχίζουμε να βλέπουμε μετωπικώς την νότια τοιχοποιία του ασκητικού προσαρτήματος, γρήγορα θα δούμε από κοντά την ίδια "θανατηφόρα" σχισμή που είχαμε εντοπίσει στη λίθινη επιφάνεια από τη δημοσιά. Η φονική Τοξοθυρίδα αρχίζει, πλέον, να διαγράφει τη σιλουέτα της σε όλο της το "μεγαλείο".

     Αν μπορούσαμε να δούμε τη συγκεκριμένη τοιχοποιία από λίγο μακρύτερα αλλά πάντοτε μετωπικώς, θα βλέπαμε πολλές οπές και σκιάσματα όχι τυχαία αλλά σκοπίμως παραπλανητικά ώστε η θυρίδα να "αφομοιώνεται" από την γενική "εικόνα" και να μη συνεγείρει τον προσεγγίζοντα. 

     Όμως, η διαμόρφωση του χώρου με το μονοπάτι υποχρεωτικής προσεγγίσεως (βλ. παραπάνω φωτογραφία, πράσινο βέλος) να περνά ακριβώς "κολλητά" στη τοιχοποιία ενώ στο νότιο όριό του υπάρχει μικρός κρημνός (χώρος όπου εμφανίζεται ένας στόχος), δείχνει ότι το ναίδριο και το ασκητικό του προσάρτημα ήταν "τύποις" ναοδομικό στοιχείο, στη πραγματικότητα δε οχυρωτικό σημείο ελέγχου της περιοχής.

     Συμπεραίνουμε λοιπόν, ότι κατ΄ εκείνες τις εποχές, ένα "αθώο" χριστιανικό ναίδριο στη πλαγιά ενός όρους όπως η Πεντέλη, θα μπορούσε να υπηρετεί ως προκεχωρημένο παρατηρητήριο-βίγλα πολύ περισσότερο τον Θεό Άρη από ...οποιονδήποτε άλλο και πάντα με εμφανή την Τοξοθυρίδα!

ΤΟΞΕΥΟΝΤΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΟΞΟΘΥΡΙΔΑ

     Στα κάστρα ή τα λοιπά οχυρωτικά κτίσματα, οι Τοξοθυρίδες φιλοξενούνται, εσωτερικώς σε ξεχωριστούς χώρους ή και φατνώματα μέσα από τα οποία τοξεύει ο εντεταλμένος Τοξότης, ή και συχνά βρίσκονται στα τοιχεία των βιγλών που προβλέπονται επί των τειχών, όπως στην εικόνα που ακολουθεί και προέρχεται από τα τείχη του παραλιακού κάστρου της Λάρνακος (Κύπρου).

     Κατά κανόνα, ο χώρος που φιλοξενούσε την Τοξοθυρίδα και μέσα από τον οποίο τόξευε ο Τοξότης ήταν πολύ περιορισμένος, επιτρέποντας μόλις και μετά βίας σε ένα άτομο την διαδικασία της τοξεύσεως .

     Ακόμη και στις εξωτερικές επάλξεις (π.χ. των στεγών) των μεγάλων φρουριακών εγκαταστάσεων (κάστρων) όπως, επί παραδείγματι, στο Κολόσσι (Κύπρου) που φαίνονται στη παραπάνω εικόνα, τα ασπίδια των Τοξοθυρίδων δεν επέτρεπαν παρά μόνον σε έναν Τοξότη να τοξεύει από πίσω τους. 

     Η βασική Τοξοθυρίδα του αναγεννησιακού ναϊδρίου στη πλαγιά του Πεντελικού όρους βρίσκονταν και αυτή στο τοίχο ενός πολύ μικρού δωματίου, το δεύτερο κατά σειρά εισόδου του ασκητικού προσαρτήματος. 

     Μάλιστα, η είσοδος στο δωμάτιο με την Τοξοθυρίδα γίνεται από ένα πολύ χαμηλό άνοιγμα (βλ. πράσινο βέλος στη παραπάνω φωτογραφία) ισοϋψές με το τζάκι του πρώτου κατά σειρά εισόδου δωματίου, του ασκητικού προσαρτήματος.

     Στον συγκεκριμένο χώρο μπορούν μόλις και μετά βίας, προ της Τοξοθυρίδος, να σταθούν και να τοξεύσουν δύο Τοξότες και εφ'  όσον είναι καλά εκπαιδευμένοι, άλλως, κινδυνεύουν οι ίδιοι από ατύχημα λόγω στενότητος του χώρου. 

     Αντικειμενικώς, μέσα σε έναν τόσο περιορισμένο χώρο και μέσω μιας τόσο μικρής Τοξοθυρίδος (βεβαίως, σχεδόν ιδίου μεγέθους όπως κατά κανόνα όλες οι Τοξοθυρίδες) οι ταυτόχρονες τοξεύσεις δύο καλώς εξασκημένων Τοξοτών εγκυμονούν πολλούς κινδύνους αναποτελεσματικότητος τοξεύσεως ή και ατυχημάτων διότι, υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες, επιτυχείς ταυτόχρονες τοξεύσεις απαιτούν αποτελεσματικό διαχωρισμό κινήσεως των βελών κάτι που προϋποθέτει εγγύτητα προς την Τοξοθυρίδα όμως, εν τοιαύτη περιπτώσει κινδυνεύει από θραύση το Τόξο του οποίου τα κέρατα, κατά την άφεση της χορδής, εκτινάσσονται προς τα εμπρός κινδυνεύοντας να σπάσουν προσκρούοντας στα εσωτερικά χείλη της Τοξοθυρίδος, όπως θα δούμε εν συνεχεία. 

     Ο Τοξότης ο  οποίος εικονίζεται να τοξεύει μέσα από την Τοξοθυρίδα στη παραπάνω φωτογραφία δείχνει άνεση χειρισμών και -πάρα πολύ σωστά!- βρίσκεται σε μία ασφαλή απόσταση από τα εσωτερικά χείλη της Τοξοθυρίδος ώστε αν αφεθεί η χορδή και εκτιναχθούν μαζύ της τα δύο κέρατα του Τόξου προς τα εμπρός, δε θα κινδυνεύουν από πρόσκρουση και, ενδεχομένως, θραύση στα εσωτερικά χείλη της Τοξοθυρίδος.

     Στη παραπάνω φωτογραφία, το Τόξο βρίσκεται πολύ κοντά στα εσωτερικά χείλη της Τοξοθυρίδος με σοβαρό ενδεχόμενο κινδύνου θραύσεως κατά την άφεση της χορδής λόγω της εκρηκτικής προς τα εμπρός εκτινάξεως των κεράτων του και αυτό είναι το πρώτο που πρέπει να αποφεύγουμε τοξεύοντας από το εσωτερικό μιας Τοξοθυρίδος.

     Επίσης, η εγγύτητα προς τα εσωτερικά χείλη μιας Τοξοθυρίδος μεταφέρει προς τα έξω την σιλουέτα του βέλους (ή των βελών) που πρόκειται να τοξευθούν με αποτέλεσμα να γίνεται εύκολα αντιληπτή η θέση μιας Τοξοθυρίδος από έναν εξωτερικό και, κυρίως, πλάγιο παρατηρητή ο οποίος, εν εναντία περιπτώσει, δε θα πρόσεχε τη θέση της Τοξοθυρίδος ώστε να μη λάβει μέτρα.

     Η Τοξοθυρίδα, αναλόγως του φωτισμού, μπορεί και να λειτουργήσει βοηθητικώς για την καλύτερη εστίαση του σκοπεύοντος οφθαλμού επί του στόχου. Το μαύρο "πλαίσιο" των εσωτερικών τοιχωμάτων της που διαμορφώνει γύρω από τη φωτιζόμενη εξωτερική "εικόνα" στην οποία αντιστοιχεί ο στόχος είναι ένας οπτικός "μονόδρομος" τον οποίο διατρέχει η σκοπευτική "ευθεία" του Τοξότη.

     Αναλόγως, όμως, με το προσπίπτον εξωτερικό φως που συχνά μπορεί να σχηματίζει έντονη ακτίνα διερχόμενη μέσω της Τοξοθυρίδος, ο Τοξότης μπορεί ακόμη και να παρεμποδισθεί πλήρως στο να καταφέρει να διακρίνει τον εξωτερικό στόχο και να τοξεύσει εναντίον του. 

     Η "εικόνα" του στόχου την οποία βλέπει ο Τοξότης μέσα από την Τοξοθυρίδα συχνά τον αιφνιδιάζει, καλώντας τον να αντιδράσει γρήγορα και αποτελεσματικά υπό διάφορα "σενάρια" όπως αυτό που δείχνει η παραπάνω εικόνα όπου ο Τοξότης καλείται να προετοιμασθεί τάχιστα για δύο γρήγορες και αποτελεσματικές τοξεύσεις πρώτα κατά του στόχου ο οποίος ίσταται κατά μέτωπον και κατόπιν κατά του στόχου ο οποίος "δείχνει πλάτη". Εάν επιλέξει αντιστρόφως, αυξάνει τις πιθανότητες να δεχθεί απαντητική τόξευση από τον κατά μέτωπο στόχο ο οποίος μπορεί να εντοπίσει γρήγορα την προέλευση του βέλους που έπληξε τον σύντροφό του και να ανταποδώσει τάχιστα ένα βέλος κατά της Τοξοθυρίδος. Αντιθέτως πλήττοντας πρώτα τον κατά μέτωπο ιστάμενο, ο έχων στραμμένη την "πλάτη", ακόμη και εάν εντοπίσει εγκαίρως την προέλευση του βέλους, θα χρειασθεί χρόνο να στραφεί προς τη Τοξοθυρίδα και να ανταποδώσει την τόξευση έτσι ώστε να επιτρέψει στον αμύντορα να λάβει μέτρα προστασίας του.

     Η "στάση" του στόχου σε σχέση με τη γραμμή τοξεύσεως προκαλεί, επίσης, τον Τοξότη σε μία γρήγορη επιλογή του ζωτικού σημείου που θα πλήξει. εδώ θα υπολογίσει, κατ' αρχήν,  το πόσο ευάλωτες είναι οι περιοχές που ο στόχος εκθέτει από πλευράς τρωτότητος λαμβανομένων υπ΄ όψη πολλών επιπρόσθετων παραγόντων όπως η ένδυση και εξάρτυση του στόχου. 

     Επί παραδείγματι, στη συγκεκριμένη περίπτωση, ένας έμπειρος αμύντωρ θα προτιμούσε μιαν απευθείας βολή στο κεφάλι παρά στο κορμό επί του οποίου το βέλος θα μπορούσε να είναι αναποτελεσματικό λόγω μιας χοντρής δερμάτινης ζώνης ή ενός άλλου εσωτερικού παρελκομένου εξαρτύσεως.

     Εντελώς αντίθετες πρακτικές συνιστώσες εμφανίζει η εκ των έξω κατά Τοξοθυρίδος τόξευση και αυτό είναι αντικείμενο επομένης αναπτύξεως.