ΠΕΡΑΝ ΤΩΝ ΘΕΡΜΟΠΥΛΩΝ:
Το άλλο πρόσωπο της αρχαίας Περσίας
Το άλλο πρόσωπο της αρχαίας Περσίας
«Ο Μαραθώνας», η «Σαλαμίνα», «η σύγκρουση της Ευρώπης με την Ασία», «ο αγώνας της δημοκρατίας ενάντια στον ανατολικό δεσποτισμό» και τα παρόμοια είναι σχεδόν οι μόνες έννοιες που σχετίζονται με την αρχαία Περσία που έρχονται αμέσα στο μυαλό εκείνου που ο Costanzo Preve ονόμασε η «ημι-καλλιεργημένη μεσαία τάξη», η κουλτούρα της οποίας πρέπει να εμπλουτίστηκε περαιτέρω αφότου η βιομηχανία του Χόλιγουντ έβγαλε ένα κινηματογραφικό προϊόν που ισχυρίζεται ότι δήθεν αναδημιουργεί, προς χρήση και κατανάλωση της δυτικής φαντασίας, την επική μάχη που πραγματοποιήθηκε στις Θερμοπύλες το 480 π.Χ.
Η χολιγουντιανή παραγωγή δεν ήταν παρά μια καθαρά εμπορική βλασφημία : σε ομιλία του στις 11 Φεβρουαρίου 2007 για να γιορτάσει την επέτειο της Ισλαμικής Επανάστασης, ο Ιρανός πρόεδρος Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ υποστήριξε ότι η ταινία των ΗΠΑ, που απεικονίζει τους Πέρσες ως άγριους, αποτελούσε πράξη ψυχολογικού πολέμου εναντίον του Ιράν.
Δεν θα έπρεπε να χρειάζεται να ειπωθεί ότι η διαφορά επιπέδου μεταξύ της χοντροκομμένης αμερικανικής ταινίας και των εικόνων των Περσικών πολέμων που μας έδωσε η πατριωτική ποίηση της λογοτεχνικής μας παράδοσης είναι αστρονομική και αβυσσαλέα. Απλώς σκεφτείτε, για παράδειγμα, τη φωσκολική αναπαράσταση της φωνής που "θρέφει ενάντια στους Πέρσες στο Μαραθώνα, / όπου οι ιεροί τάφοι της Αθήνας στους πολεμιστές της, / η ελληνική αρετή και η οργή" και η επακόλουθη νυχτερινή σκηνή του όπου "προνύμφες πολεμιστών" "που δεν σταματούν να πολεμούν στο πεδίο του Μαραθώνα"· ή στην εξύμνηση του Λεοπάρντι για τη μάχη των Θερμοπυλών, "όπου η Περσία από τη μοίρα ήταν πολύ λιγότερο δυνατή / ήταν για λίγες ψυχές ειλικρινείς και γενναιόδωρες!"
Ωστόσο, δεν υπήρξε έλλειψη διανοουμένων που παρατήρησαν αυτά τα μακρινά γεγονότα από μια ελαφρώς διαφορετική οπτική. Ο Κωνσταντίν Λεόντιεφ, για παράδειγμα, θυμάται να διαβάσει σε μια σελίδα του Herzen το επεισόδιο «μερικών Περσών ευγενών που, κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας, έπεσαν οικειοθελώς στη θάλασσα για να ελαφρύνουν το πλοίο και έτσι να σώσουν τον Ξέρξη, πλησιάζοντας τον βασιλιά και υποκλινόμενοι ο ένας μετά το άλλο πριν πηδήξουν πέρα από το πλαϊνό περβάζι». Ο Herzen, σχολιάζει ο Λεόντιεφ, «έχει απόλυτο δίκιο να ορίσει αυτήν την πράξη σαν τις Περσικές Θερμοπύλες. Αυτή είναι μια πιο τρομερή και γιγαντιαία χειρονομία από αυτή των Θερμοπυλών, μια χειρονομία στην οποία αποκαλύπτεται η δύναμη μιας ιδέας και μιας πεποίθησης ακόμη μεγαλύτερης από εκείνη των συντρόφων του Λεωνίδα. Είναι ευκολότερο, στην πραγματικότητα, να προσφέρεις το κεφάλι σου σε μια μάχη παρά να αποφασίσεις ψυχρά και συνειδητά, χωρίς κανένα καταναγκασμό, να αυτοκτονήσεις στο όνομα μιας θρησκευτικής και πολιτικής ιδέας ".
Στις περισσότερες περιπτώσεις, ωστόσο, έχουμε να κάνουμε με μια εκπροσώπηση των Περσών που τους καθιστά αποκλειστικά στρατιωτικούς και πολιτικούς αντιπάλους των Ελλήνων. Πρόκειται, όπως έγραψε ένας έγκυρος Ιρανός, για «μια υποκειμενική οπτική ήδη στην επιλογή των ελληνικών μαρτυριών για τον Περσικό κόσμο, που παρουσιάζουν μια σημαντικά μεγάλη ποικιλία, από την άποψη που σχεδόν αποκηρύσσει τη διερεύνηση των σύγχρονων αυτόχθονων πηγών, υποτιμώντας την πολλαπλότητα των μοντέλων επαφής μεταξύ Ελλήνων και Περσών, και μειώνοντας αυτόν τον κόσμο, που μας είναι ξένος, στην πολιτική-στρατιωτική του διάσταση (…) ».
Ωστόσο, παρόλα αυτά, δεν μπορεί να ειπωθεί ότι στους Έλληνες η εικόνα της περσικής πραγματικότητας κυριαρχούνταν εξ ολοκλήρου από τον πολιτικό και πολιτιστικό ανταγωνισμό. Ακόμη και οι Περσικοί πόλεμοι "θεωρήθηκαν από διαφορετικές οπτικές γωνίες" [7].
Το 472 π.Χ., οκτώ χρόνια μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, ο παλαίμαχος του Μαραθώνα (και ίσως επίσης της Σαλαμίνας, τις Πλαταιές και το Αρτεμίσιο), ο Αισχύλος της Ελευσίνας, θριάμβευσε με μια τραγωδία, τους Πέρσες, οι οποίοι έφεραν την ήττα του Ξέρξη επί σκηνής "λαμβάνοντας μια θέση συμπάθειας" [8]. Στα Σούσα, μπροστά από το παλάτι των βασιλέων της Περσίας, η Βασίλισσα Ατόσα περιγράφει ένα ενοχλητικό όνειρο στους πρεσβύτερους της Αυλής, χωρίς να γνωρίζει το αποτέλεσμα της εκστρατείας του Ξέρξη στην Ελλάδα. Η βασίλισσα ονειρεύτηκε ότι ο γιος της, ο Ξέρξης, έζευε σε ένα άρμα δύο γυναίκες σε διαμάχη μεταξύ τους, μια από τις οποίες ήταν τυλιγμένη με περσικά ρούχα, ενώ η άλλη φορούσε το δωρικό φόρεμα [9]. Στη γυναίκα ντυμένη με δωρικά πέπλα, η οποία αμφισβητεί την άλλη και αρνείται την επιβολή του ζυγού κάνοντας τον Μεγάλο Βασιλιά να πέσει στο έδαφος, είναι δυνατόν να αναγνωρίσουμε την Αθήνα [10], αν και θα μπορούσε να υποδείχνει προφητικά "τους Πελοποννήσιους Δωριείς, που ένα χρόνο μετά τη Σαλαμίνα θα νικήσουν τον χερσαίο στρατό των Περσών »[11]. Σε κάθε περίπτωση, το νυχτερινό όραμα της βασίλισσας παραπέμπει στη μάταιη προσπάθεια του Ξέρξη να καθησυχάσει μια σύγκρουση που προέκυψε μεταξύ δύο «αδελφών του αίματος, της ίδιας γενεαλογίας» (kasignéta ghénous tautoû(στμ:κασιγνητα γένους ταύτοΰ' πατραν δ' εναιον) ), και οι δύο εγκαταστάθηκαν στη «γη των πατέρων» (Πάτρα): το ένα στην Ελλάδα και το άλλο σε "βάρβαρη γη" (gaîa bárbaros)
Αυτός ο τελευταίος ορισμός δεν συνεπάγεται αρνητική κρίση, αλλά απλώς υποδηλώνει μια χώρα στην οποία δεν ομιλούνται τα Ελληνικά: "σαν να ήταν αρχαϊκός ποιητής - όπως ο Όμηρος - ο Αισχύλος δείχνει εδώ ότι δεν γνωρίζει τον" βάρβαρο "της εθνικιστικής προπαγάνδας, της ρητορικής και της ιστοριογραφίας "[12]. Από την άλλη πλευρά, το "να πιστέψουμε ότι οι φυσιολογικές καθημερινές σχέσεις μεταξύ Ελλήνων και Περσών χαρακτηρίζονται και εξαρτώνται από τα κλισέ σχετικά με τους βάρβαρους που βρίσκουμε στην ελληνική παράδοση θα έδιναν μια εντελώς λανθασμένη εικόνα των σχέσεων αυτών" [13]. και ακόμη και το έτος κατά το οποίο η Αισχύλεια τραγωδία των Περσών θριάμβευσε στην Αθήνα, «τα σύνορα μεταξύ της αθηναϊκής ναυτικής συμμαχίας και των περσικών εδαφών στη δυτική Μικρά Ασία ήταν πολύ πιο διαπερατά από ό, τι πιστεύεται συχνά» [14].
Ωστόσο, με την "εκπληκτική αναφορά του Αισχύλου στην Περσία και την Ελλάδα σε πόλεμο μεταξύ τους ως (...)" αδελφές του αίματος, των ιδίων προγόνων "" [15], οι Πέρσες μας παρουσιάζονται σε μια σχέση εξαιρετικής συγγένειας με τον ελληνικό κόσμο. Στην πραγματικότητα, επιβεβαιώνεται η έννοια της συγγένειας μεταξύ Ελλήνων και Περσών, η οποία, στην παράδοση της αισχύλειας τραγωδίας προτάθηκε μέσω της έμμεσης ανάκλησης της μορφής του Περσέα, κοινού προγόνου των δύο λαών: κάθε περιοχή, / με δύο τρόπους, εμπιστεύονταν σταθερούς και σκληρούς ηγέτες / γης και θάλασσας, ο ήρωας ίσος με τους θεούς απόγονοι των χρυσών προγόνων»[16](στμ μετάφραση από το ιταλικό κείμενο). Ο εν λόγω κυρίαρχος είναι ο Ξέρξης, τη γενεαλογία του οποίου την ονομάζει ο Αισχύλος "χρυσή", όπως η οικογένεια των Αχαιμενίδων έδειξε τον πρόγονο της στον Πέρση, γιο του Περσέα και της Ανδρομέδας. και ο Περσέας γεννήθηκε από την Δανάη, την οποία ο Δίας γονιμοποίησε μετατρεπόμενος σε χρυσή βροχή.
Η γενεαλογία των Περσών από τον Πέρση μαρτυρείται επίσης στον Ηρόδοτο: «Αλλά αφού ο Περσέας, γιος της Δανάης και του Δία, ήρθε στον Κηφέα γιο του Βήλου και παντρεύτηκε την κόρη του Ανδρομέδα, γεννήθηκε ένας γιος, τον οποίο ονόμασε Πέρση. και τον άφησε εκεί, γιατί ο Κηφέας στερούνταν αρσενικών απογόνων. Από αυτόν λοιπόν [οι Πέρσες] πήραν το όνομά τους »[17]. Τα ονόματα του Περσέα και του Πέρση θυμίζει με τη σειρά της μία από τις Νύμφες που η Θέτιδα γέννησε στον Ωκεανό: Περσίδα. Η Ησίοδος την αναφέρει μαζί με τις αδελφές της, μεταξύ των οποίων βρίσκουμε την Ευρώπη και την Ασία [18]. Ο δεσμός που ενώνει τους Έλληνες και τους Πέρσες έρχεται έτσι να ενταχθεί στη στενή συγγένεια που ενώνει την Ευρώπη με την Ασία
Στο δεύτερο μισό του 4ου αιώνα π.Χ., ο Ξενοφών επανασυνδέει την προέλευση των Αχαιμενιδών με τον Περσέα. «Λέγεται - διαβάζουμε στην Κύρου Παιδεία - ότι ο Κύρος γεννήθηκε από τον Καμβύση, βασιλιά των Περσών. αυτός το Καμβύσης ήταν της γενεαλογίας των Περσίδων και οι Περσίδες κρατάνε αυτό το όνομα από τον Περσέα »[19].
Τέλος, βρίσκουμε στην
Αινειάδα ένα αινιγματικό γεγονός που συνδέει την Περσία με την Ελλάδα και την
Ιταλία: Ο Αινείας έφερε μαζί του στο Λάτιο έναν Έλληνα στρατιώτη, τον
Αχαιμενίδη, που τον συνάντησε σε μια παραλία στη Σικελία: “Sum patria ex
Ithaca, comes infelicis Ulixis, / nomine Achaemenides”[20]. [στμ. Πατρίδα του η
Ιθάκη, όπως του δυστυχή Οδυσσέα, / Αχαιμενίδης στο όνομα] Ο Αχαιμενίδης, δηλ.
Απόγονος του Αχαιμένου / Haχāmaniš: για τους Ρωμαίους αναγνώστες του ποιήματος
του Βιργιλίου, κάτι θα έπρεπε να σήμαινε ότι ο πάτερ Αινείας έφερε μαζί του
στην Ιταλία έναν σύντροφο του Οδυσσέα, του οποίου το όνομα αντηχούσε τη
δυναστεία που ίδρυσε ο Μέγας Κύρος.
Η ηροδότεια αντιπαράθεση μεταξύ Ελλάδας και Περσίας
Είναι ευρέως
διαδεδομένη η γνώμη των φιλολόγων ότι αρχικά κατά την παράδοση των Ιστοριών του
Ηρόδοτου υπήρχε ένα έργο παρόμοιο με "τα Περσικά" γεωγραφικού και
εθνολογικού χαρακτήρα που είχε συντεθεί στην εποχή του, αλλά "ίσως με μια
στενότερη σύγκριση μεταξύ της περσικής και της ελληνικής παράδοσης" [21].
Στην πραγματικότητα, ο πατέρας της Ιστορίας δείχνει έντονο ενδιαφέρον για τις ιδέες και τα έθιμα των Περσών, καθώς και εκείνων των άλλων λαών με τους οποίους ήρθε σε επαφή η Περσική Αυτοκρατορία. "Γνωρίζω - γράφει - ότι οι Πέρσες έχουν τέτοια έθιμα: δεν συνηθίζουν να χτίσουν αγάλματα και ναούς και βωμούς, αλλά κατηγορούν αυτούς που τα χτίζουν για ανοησία, μου φαίνεται επειδή δεν πιστεύουν, όπως οι Έλληνες, ότι οι θεοί έχουν ανθρώπινη μορφή. Αντ 'αυτού, συνήθως κάνουν θυσίες στον Δία ανεβαίνοντας στα ψηλότερα βουνά. Ονομάζουν Δία όλο τον ουρανό. Θυσιάζουν στον ήλιο και το φεγγάρι και τη γη, τη φωτιά και το νερό και τους ανέμους. Μόνο σε αυτούς τους θεούς θυσιάζουν από την αρχή, αλλά έχουν μάθει να προσφέρουν και θυσίες στην Ουρανία, αφού το έχουν μάθει από τους Ασσύριους και τους Άραβες. Οι Ασσύριοι αποκαλούν την Αφροδίτη Μίλιτα, οι Άραβες Αλάιτ, οι Πέρσες Μήτρα »[22]. Όπως μπορεί να παρατηρηθεί, ο Ηρόδοτος δεν αναφέρει τη δυαδικότητα που εκπροσωπούνται από τους Ahura Mazda και Ahriman, αλλά αποδίδει στους Πέρσες τη λατρεία μιας υπέρτατης ουράνιας θεότητας που ταυτίζεται με τον Δία.
Το ηροδοτικό έργο επισημαίνει επίσης τις ομοιότητες μεταξύ των ταφικών τελετών που σχετίζονται με τους Πέρσες και τους Σπαρτιάτες βασιλείς: «Όταν οι βασιλιάδες πεθαίνουν, οι Σπαρτιάτες έχουν τα ίδια έθιμα με τους βαρβάρους της Ασίας: στην πραγματικότητα οι περισσότεροι από τους βαρβάρους έχουν τα ίδια έθιμα όταν οι βασιλιάδες πεθαίνουν. (...) Επίσης και σε αυτό το άλλο πράγμα συμφωνούν με τους Πέρσες: όταν ένας βασιλιάς πεθάνει, ένας άλλος βασιλιάς τον διαδέχεται, αυτός που αναλαμβάνει απελευθερώνει κάθε Σπαρτιάτη που είναι χρεωμένος στον βασιλιά ή το κράτος από τα χρέη. Και μεταξύ των Περσών, ο βασιλιάς που ενθρονίζεται δωρίζει σε όλες τις πόλεις την εισφορά που οφείλουν [23].
Είναι επίσης ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι ο Ηρόδοτος τοποθετεί την ελληνική συζήτηση σχετικά με μορφές διακυβέρνησης σε περσικό περιβάλλον, στο οποίο συγκρίνονται τα τρία πιθανά πολιτικά συστήματα - το δημοκρατικό, το ολιγαρχικό και το μοναρχικό - καθένα από τα οποία υπερασπίζεται αντίστοιχα οι Οτάνης, Μεγάβιζος και Δαρείος [24]. Στις ομιλίες που τους αποδόθηκαν, "ομιλίες που ήταν απίστευτες για ορισμένους από τους Έλληνες, αλλά παρόλα αυτά έγιναν" [25], υπάρχουν οι κατευθυντήριες γραμμές της ελληνικής πολιτικής φιλοσοφίας, οι οποίοι θα ασχοληθούν εκτενώς με το ζήτημα.
Όσον αφορά τη στρατιωτική σύγκρουση μεταξύ Ελλάδας και Περσίας, εμπίπτει σε εκείνες τις «μεγάλες και θαυμάσιες πράξεις, τόσο των Ελλήνων όσο και των βαρβάρων», από τις οποίες το Ηρωδότειο έργο πρέπει να διατηρήσει τη μνήμη, έτσι ώστε «να μην παραμείνουν χωρίς δόξα» [26] . Αφού επανέλαβε τη θέση ότι οι Πέρσες δεν φιλοδοξούσαν να επεκταθούν στην Ευρώπη, ο Ηρόδοτος δηλώνει πεπεισμένος ότι οι περσικοί πόλεμοι θα μπορούσαν να αποφευχθούν, αλλά ήταν οι ελληνικές προκλήσεις στην Ασία που τις προκάλεσαν. Η εξέγερση της Ιωνίας, η οποία είχε πλέον γίνει ένας από τους ηρωικούς μύθους της Ελλάδας, κρίνεται από τον Ηρόδοτο ως η αιτία των μεγάλων κακών τόσο για τους Έλληνες όσο και για τους Πέρσες, μια άχρηστη και ατυχής περιπέτεια που γεννήθηκε από τις φιλοδοξίες ραδιούργων όπως ο τύραννος της Μιλήτου, Αρισταγόρας , ο οποίος, αν και δεν είχε καταφέρει να εξαπατήσει τον Κλεομένη της Σπάρτης και να τον ωθήσει σε πόλεμο εναντίον των Περσών, αντίθετα κατάφερε να «εξαπατήσει τριάντα χιλιάδες Αθηναίους. Οι Αθηναίοι, επομένως, πείστηκαν, αποφάσισαν να στείλουν είκοσι πλοία για να βοηθήσουν τους Ίωνες (…) Αυτά τα πλοία ήταν η αρχή της καταστροφής για τους Έλληνες και τους βαρβάρους »[27].
Εν πάση περιπτώσει, σύμφωνα με το ηροδότειο όραμα στους Περσικούς πολέμους συγκρούστηκαν δύο διαφορετικές αντιλήψεις: η εθνική των Ελλήνων και η αυτοκρατορική των Αχαιμενιδών. Για τον ιστορικό "ο βαθύς λόγος της σύγκρουσης βρέθηκε στην αντίθεση μεταξύ της ελληνικής σύλληψης, η οποία θεωρούσε ελληνική κάθε γη στην οποία ο Έλληνας, εγκαθίσταται, καλλιεργεί την ελιά και την αχαιμενίδικη, για την οποία, αφού ταυτήστηκαν τα σύνορα της Ασίας με εκείνα της αυτοκρατορίας, κάθε κάτοικος της Ασίας, Έλληνας ή βάρβαρος, έπρεπε να αναγνωρίσουν την περσική κυριαρχία »[28].
Ωστόσο, το γεγονός παραμένει ότι οι περσικοί πόλεμοι ξεκίνησαν μια νέα εποχή, για την οποία τείνουν να ξεχνούν ότι ο ελληνικός πολιτισμός γεννήθηκε από μια γόνιμη Ευρασιατική ανταλλαγή. Όπως έγραψε ένας Άγγλος αρχαιοδίφης, «μια σιδερένια κουρτίνα κατέβηκε: η Ανατολή ενάντια στη Δύση, ο δεσποτισμός ενάντια στην ελευθερία. οι διχοτομίες που δημιουργήθηκαν μετά τους Περσικούς πολέμους αντηχούν καθ 'όλη τη διάρκεια της επόμενης ιστορίας και φαίνεται ότι προορίζονται να διαιωνίζονται σήμερα περισσότερο από ποτέ »[29].
Η Περσική παιδεία
Εάν ο Πλάτων ανέπτυξε τις σκέψεις του για το κράτος αναφέροντας τες στις διαστάσεις της πόλης, άλλοι μαθητές του Σωκράτη ένιωθαν την ανάγκη να προβάλουν το πολιτικό πρόβλημα σε μια κλίμακα που ξεπερνούσε τον εξειδικευμένο χαρακτήρα του κράτους της πόλης. Ως εκ τούτου, το ενδιαφέρον τους προσελκύθηκε από την περσική αυτοκρατορική μοναρχία. Έτσι ο Αντισθένης έγραψε τρεις πραγματείες με τον ίδιο τίτλο, τον Κύρο [30], ενώ ο Ξενοφών, ο οποίος το 401 π.Χ. είχε πολεμήσει στα Κούναξα για τον Κύρο τον Νεότερο στο ελληνικό σώμα που διοικούσε ο Κλέαρχος, πρότεινε το περσικό κράτος της εποχής του Μεγάλου Κύρου (559-530) ως το ιδανικό μοντέλο πολιτικής τάξης. Το ενδιαφέρον για την Ανατολή, για τον πολιτισμό, την ιδεολογία, τις πολιτικές και κοινωνικές μορφές της άρχισε να εκδηλώνεται. αναμενόταν φως από την Ανατολή. Χαρακτηριστική είναι επίσης η εξιδανίκευση του ανατολικού δεσπότη: εδώ και η σύγχρονη με τον Ξενοφώντα εποχή γίνεται αισθητή με την ιδέα του (που μοιράζεται ένας σημαντικός κύκλος συγχρόνων του) για την ανανέωση των ελληνικών πολιτικών μορφών σε ένα πνεύμα κοντά στο πνεύμα της «ανατολικής δεσποτείας» [31].
Στην Κύρου Παιδεία, το πρωτότυπο εκείνου του λογοτεχνικού είδους "specula principum" [:Είδωλα Πριγκίπων] που θα έχει μεγάλη διάδοση στον Μεσαίωνα, ο Ξενοφών παρουσιάζει την εικόνα ενός ηγεμόνα που μετέτρεψε το βασίλειο των Περσών σε μια τεράστια πολυεθνική αυτοκρατορία και την ενοποίησει για πάντα. Η εικόνα του Κύρου είναι ενός «ευσεβούς, σοφού και δίκαιου πρίγκιπα, γενναίου στον πόλεμο και γενναιόδωρου στην ειρήνη, ένας ιδανικός αισιόδοξος πρίγκιπας, τον οποίο ο Ξενοφών αναδεικνύει ως πρότυπο κάθε ηθικής αρετής και μεγαλείου» [32].
"Γνωρίζουμε - διαβάζουμε στον πρόλογο της Κύρου Παιδείας - ότι στον Κύρο υπάκουαν πρόθυμα υφιστάμενοι που ήταν μακριά από αυτόν για πολλές μέρες ταξιδιού και ακόμη και πολλούς μήνες και άλλοι που δεν τον είχαν δει ποτέ ή που ήταν ακόμη σίγουροι ότι δεν θα τον δουν: κι όμως ήταν πρόθυμοι να τον υπακούσουν. (...) Κινήθηκε με ένα μικρό στρατό Περσών και χωρίς να αντιμετωπίσει καμία αντίσταση, έγινε ηγέτης των Μήδων και των Υρκανών και κατέκτησε τους Σύριους, τους Ασσύριους, τους Άραβες, τους Καππαδόκες, και τους μεν και τους δε Φρύγες, τους Λυδούς, τους Κάρρες, τους Φοίνικες, τους Βαβυλώνιους και κυριάρχησε επίσης στους Βακτριανούς, τους Ινδούς, τους Κίλικες, όπως επίσης και στους Σάκες, Παφλαγόνες, Μαγκαδίτες και πολλούς άλλους λαούς των οποίων τα ονόματα κανείς δεν θα το γνώριζε καν. κυριάρχησε επίσης στους Έλληνες της Ασίας και, κατεβαίνοντας στη θάλασσα, τους Κύπριους και τους Αιγύπτιους. Κυβέρνησε λοιπόν αυτούς τους ανθρώπους που μιλούσαν γλώσσες διαφορετικές από τη δική του και διαφορετικές μεταξύ τους, αλλά ήξερε πώς να διαδώσει τον τρόμο που ενέπνευσε με τόσο υπέροχο τρόπο, έτσι ώστε όλοι να είναι έκθαμβοι και κανείς δεν τολμούσε να του επιτεθεί. και ήξερε πώς να ενσταλάξει σε όλους μια τόσο μεγάλη επιθυμία να τον ευχαριστήσουν που όλοι θεωρούσαν σωστό να καθοδηγούνται από τη θέλησή του. και πολλοί πληθυσμοί προσαρτήθηκαν που θα ήταν μια επιχείρηση ακόμη και να τους διασχίσουμε, προς οποιαδήποτε κατεύθυνση και να ξεκινούσουμε να ταξιδεύουμε από την πρωτεύουσα, προς την ανατολή, καθώς και προς τη δύση, προς το βορρά, καθώς και προς το νότο "[33].
Όσο για τον Κύρο τον Νεότερο, ο οποίος πέθανε αγωνιζόμενος γενναία στα Κούναξα, το πορτρέτο που ο Ξενοφώντας τπου σκιαγραφεί στην Ανάβαση είναι - γράφει ο Werner Jaeger - ένα τέλειο παράδειγμα της υψηλότερης καλογαγαθείας. Είναι ένα πορτρέτο που πρέπει να διεγείρει τη μίμηση και χρησιμεύει για να δείξει στους Έλληνες ότι η αληθινή ανδρική αρετή και τα υψηλά ιδανικά και η συμπεριφορά δεν αποτελούν προνόμιο της ελληνικής φυλής. (...) Αυτοί οι υψηλόβαθμοι Πέρσες είχαν επίσης τη δική τους «παιδεία», ή κάτι παρόμοιο, και επειδή την είχαν, ήταν δεκτικοί στις υψηλότερες εκδηλώσεις του ελληνικού κόσμου. Η περσική υψηλή αρετή και ο φιλελληνισμός του Κύρου συνδέονται στενά μεταξύ τους, στο ξενοφωνικό πορτρέτο του ανθρώπου. Ο Κύρος είναι ένας Πέρσης Αλέξανδρος, διαφορετικός από τον Μακεδόνα μόνο ως προς την τύχη »[34].
Με αυτές τις σκέψεις
του κλασικού φιλολόγου συγκλίνει η κρίση του ιρανολόγου: «Το μεγαλείο των
Περσών θα συνίστατο στην εκπόνηση μιας εντυπωσιακής συμβολής στον τομέα της
ανθρώπινης παίδευσης. Ο Ξενοφών θα είχε μαντέψει ότι ο Περσικός λαός, με τον
ιπποτικό πολιτισμό του, είχε στενή σχέση με την αρχαία ελληνική καλογαγαθεία,
δηλαδή με το εκπαιδευτικό ιδανικό του ανθρώπου με σωματική και πνευματική ρώμη.
(…) Τώρα πια μπορούμε να ορίσουμε αυτό το μοντέλο ως Ελληνο-Ιρανικό »[35].
Το Ιράν σήμερα: νέα
ιδεολογικά στερεότυπα και γεωπολιτικός ρόλος
Όσον αφορά το Ιράν σήμερα, οι κοινοτυπίες που είναι ευρέως διαδεδομένες μεταξύ των ημι-καλλιεργημένων μεσαίων τάξεων είναι εκείνες που δημιουργούνται από τα λιμπεράλ-δημοκρατικά στερεότυπα και από την Ατλαντική προπαγάνδα: «καθεστώς των μουλάδων» (ή «δικτατορία των αγιατολάχ»), «θρησκευτικός ριζοσπαστισμός», "Σιίτες εναντίον Σουνιτών", "πυρηνικός κίνδυνος", "απειλή εξόντωσης για το Ισραήλ", "γυναίκες καταπιεσμένες από το τσαντόρ", "δίωξη ομοφυλοφίλων" και ούτω καθεξής. Ούτε μπορεί να ειπωθεί ότι οι ακαδημίες έχουν συνεισφέρει σωστά «επιστημονικά» στη γνώση της ιρανικής πραγματικότητας που γεννήθηκε από την Ισλαμική Επανάσταση του 1979. Για να αναφέρω μόνο μία περίπτωση, σε μια έκθεση για το σύγχρονο Ιράν από καθηγητή Ιστορίας των Πολιτισμών πολιτικές κουλτούρες και γεωπολιτική διαβάζουμε κατά λέξη ότι "το Ιράν αισθάνεται απομονωμένο, περιτριγυρισμένο από εχθρικές χώρες" [36] (πλάγια γράμματα), λες και η εξάπλωση των αμερικανικών στρατιωτικών βάσεων στις γειτονικές χώρες του Ιράν δεν είναι γεγονός, αλλά μια καθαρή και απλή αίσθηση, ίσως λόγω μιας ψυχικής παραμόρφωσης που μοιάζει με συνωμοσία. Ο ακαδημαϊκός συνεχίζει την επιχειρηματολογία του δηλώνοντας ότι αυτή η υποκειμενική εντύπωση των Ιρανών, προσθέτοντας μεταξύ άλλων λόγων, όπως η ιδεολογία και η ρητορική που δίνει έμφαση στην πολιτική τάξη, έχει δημιουργήσει "εξαιρετικά ριζοσπαστικές και απειλητικές θέσεις" [37], όπως ο "ανταγωνισμός" απέναντι στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο αγώνας κατά του νεο-ιμπεριαλισμού και ιδίως οι λεκτικές επιθέσεις στο Ισραήλ »[38] με « εξωφρενικά και ντροπιαστικά σχόλια για το Shoah (sic) »[39].
Οι πραγματικά γεωπολιτικές προοπτικές βρίσκονται πέρα από τις ιδεολογικής εμπνεύσεως αναπαραστάσεις.
Από την άποψη των ΗΠΑ, το Ιράν αποτελεί ένα σημαντικό τμήμα αυτής της μακράς ζώνης που ο Nicholas J. Spykman ονόμασε Rimland ("γη του περιθωρίου"): είναι εκείνο το εξωτερικό άκρο της ευρασιατικής ηπείρου από τις ακτές του Ατλαντικού και της Μεσογείου της Ευρώπης που φτάνει μέχρι την Κορέα, περνώντας από την Εγγύς και Μέση Ανατολή, από τη Νοτιοανατολική Ασία, τις Φιλιππίνες και την Ιαπωνία. Ενώ ο Mackinder είχε διατυπώσει το δόγμα ότι όποιος ελέγχει την Heartland (η "κεντρική γη") ελέγχει τον κόσμο, ο Spykman διατύπωσε τη συμπληρωματική θέση, ότι η δύναμη που ελέγχει το Rimland όχι μόνο εμποδίζει την Heartland να γίνει το κέντρο της παγκόσμιας δύναμης, αλλά η ίδια κατακτά την παγκόσμια δύναμη: «Όποιος ελέγχει τη Rimland κυβερνά την Ευρασία. Όποιος κυβερνά την Ευρασία ελέγχει τα πεπρωμένα του κόσμου ". Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, αυτή η θεωρία ενέπνευσε τη λεγόμενη στρατηγική «περιορισμού» της Σοβιετικής Ένωσης: τον έλεγχο των ακτών της Ευρώπης μέσω του ΝΑΤΟ, της Μεσογείου μέσω του έκτου στόλου και των ακτών της Ασίας μέσω άλλων συμμαχιών, οι ΗΠΑ έκαναν ό, τι είναι δυνατόν για να αποτρέψουν την Ευρασιατική Rimland να πέσει υπό τον έλεγχο της ΕΣΣΔ και της Κίνας.
Το να σπάσει η αλυσίδα συμμαχιών με τις οποίες οι ΗΠΑ είχαν περιβάλει την Ευρασιατική ήπειρο ήταν η Ισλαμική Επανάσταση του Ιράν, η οποία απελευθέρωσε το ιρανικό τμήμα της Rimland από τον έλεγχο που οι ΗΠΑ ασκούσαν πάνω σε αυτό μέσω του καθεστώτος του Σάχη. Το Σύμφωνο της Βαγδάτης ή το CENTO (ένωση Τουρκίας, Ιράκ, Ιράν, Πακιστάν και ... Ηνωμένου Βασιλείου), το οποίο σχημάτιζε τη σύνδεση μεταξύ ΝΑΤΟ και SEATO και ανέθετε στο Ιράν το ρόλο της «χωροφυλακής του Περσικού Κόλπου», εκ μέρους των Αγγλοαμερικανών, στην πραγματικότητα διαλύθηκε ως αποτέλεσμα του επαναστατικού γεγονότος που έλαβε χώρα το 1979. Με την ανάκτηση αποτελεσματικής κυριαρχίας πάνω στα χίλια πεντακόσια χιλιόμετρα των ωκεανικών ακτών του, το επαναστατικό Ιράν έσπασε τον «δακτύλιο του ανακόντα» με τον οποίο το ατλαντικό σχέδιο πρότεινε να στραγγαλίσει την Ευρασιατική ήπειρο.
Έχοντας κατακτήσει το βαθμό της περιφερειακής δύναμης, το Ιράν έχει γίνει, όπως η Ρωσία και η Κίνα, οι δύο μεγάλες Ευρασιατικές δυνάμεις με τις οποίες συνεργάζεται όλο και πιο στενά, φρουρά της ηπείρου. Η γεωπολιτική του λειτουργία συνίσταται στην οικοδόμηση μεταξύ Κεντρικής Ασίας και Ανατολικής Μεσογείου ενός μπλοκ ικανού να αποκρούσει την ατλαντική επιθετικότητα και να καταπολεμήσει την ηγεμονία στην Εγγύς Ανατολή ενάντια στο πιο επικίνδυνο φυλάκιο του ιμπεριαλισμού της Βόρειας Αμερικής: το σιωνιστικό καθεστώς που καταλαμβάνει Παλαιστίνη.
CLAUDIO MUTTI
